I

შუადღე მიღწეული იქნებოდა, როდესაც ორსართულიანი სახლიდან, 12, ლევერის ქუჩაზე, კიდევ ერთი კაცი გამოვიდა და საკონსულოს კარები ბრაზით გამოიჯახუნა.

ერთხანს შესდგა და ხელში ნაჭერი დაჭმუჭნული რბილი ქუდი ვითომ შეასწორა, ნამდვილად კი უარესად მოსთელა. მერმე ისევ აავლო თვალი იმ შენობას, როგორც სასამართლოს აჰხედავს ხოლმე მომჩივანი, რომელმაც უეჭვო საქმე წააგო, და მცირე ყოყმანის შემდეგ ლიუქსენბურგის ბაღისკენ წავიდა.

უცებ ისევ შესდგა, ჯიბეზე ხელი მოუსვენრად მოიფათურა და, რა დარწმუნდა, რომ ყოველივე თავის რიგზე იყო, ხშირი ნაბიჯით განაგრძო გზა.

საკონსულოს პირდაპირ ფილაქანზე მუდმივ დარჭობილმა აგენტმა მიმავალს თვალი აადევნა და გაიფიქრა:

“ვერ მორიგდნენ”.

შემდეგ უბის წიგნაკი ამოიღო და რაღაც ჩაინიშნა იმ ფურცელზე, სადაც ადრევე ჰქონდა ჩაწერილი: ” 86. შავი ჯაგარი. 40 წლისა. მკვრივი. მოუხეშავი. 170 სანტიმეტრი. მარცხენა ხელი დამწვარი. მარტო მოდის”. მერმე ხელები ჯიბეებში ჩაიწყო და ქვის კაცივით დაიწყო ნელი ბიჯება, თანაც მჭრელ თვალებს სახიფათო სახლს არ აშორებდა.

ნოდარ შუბიძე სენატს გამოსცდა, ოდეონის ქვეშ ვეება მაღაზიის წინ შესდგა და ახალ წიგნებს გადაავლო თვალი. მაგრამ გული ვერ დაუდო, რადგან იმ დღეს აღარ ეწიგნებოდა, და დამწვარი ხელით თავის წვერივით შავი საათი ამოიღო და დაჰხედა.

საუზმის დრო იყო და ქუჩაში ხალხმა იმატა. სენ-მიშელის ბულვარზე ამოვიდა და ხელახლა შესდგა. რომელ კაფეში ისაუზმოს? იქვეა ნაცნობი “სუფლო”, “დარკური
, “ვოლტერი”, “პასკალი” და სხვა მრავალი. მაგრამ…

არა, არც ერთ ამ კაფეში არ შევა. იქ უეჭველად შეხვდება გადმოხიზნულ ქართველებს, რომელნიც… არა, საჭირო აღარ არის. ვისთვის? რაღასთვის? ზეპირადაც იცის ნოდარმა, ვინ რას იტყვის, რა გეგმას გადმოუშლის. მთქმელი სხვებსაც შეახურებს და თვითონაც გაღვივდება. ისიც იცის, თვითონ ნოდარიც როგორ მოიქცევა: სახეზე უნდობლობის ღიმილს აიკრავს და ერთ სიტყვასაც ვეღარ დასძრავს, გულზე კი მწვავე სევდა მოაწვება და მეათასეჯერ გაიფიქრებს:

“ნეტარ არიან მორწმუნენი, მე კი”.

თვითონ კი დიდი ხანია ჭიანაჭამთა სიაში მოექცა. უკან ეყარა რვა უგრძესი წელიწადი (უფრო გრძელი, ვიდრე მანძილი პარიზიდან ტფილისამდე), ეკლით დაფენილი და შხამით მორწყული გზები (უფრო საურვე და მწვავე, ვიდრე გზანი გოლგოთისანი), დამსხვრეულ იმედების გორები (ძველ ნაქალაქევზე მეტად დანგრეული) და კიდევ იდუმალი რაღაც, თუ ვიღაც, რომელიც მოკვეთილ სხეულივით დარჩა იქ, შორს, ძალიან შორს, ცხრა მთისა და ცხრა ზღვის გადაღმა, და რომელიც ერთხელ… ოდესღაც…

და ერთხელ, – აბა ვინ იტყვის, როდის და როგორ დაიწყო ის დიდი ნგრევა, – ერთხელ ნოდარ შუბიძემ ცხადად იგრძნო და გაიგო, რომ გაღმა დარჩენილი კი არ იყო მისი მონაკვეთი, არამედ თვითონ ნოდარი იყო იმ ცოცხალისა და უზარმაზარის მონაჭერი, ჩანაბერი და ჩანათესლი – იმდენად მცირე და უმნიშვნელო, რომ აგერ იმ ტელესკოპშიც კი ვერ გამოჩნდება, აგერ იმაში, რომელიც იქ, ლიუქსენბურგის ბაღის ბოლოში, ვეება ცალთვალა დევივით ასვეტილა ცისკენ.

და ყველაფერიც სწორედ ამის შემდეგ დაიწყო.

არა, აღარ შევა კაფე “პასკალ”-ში, არც “სუფლო”-ში, არც “დარკურ”-ში.

ერთხელ კიდევ მოიფათურა ჯიბე და სწრაფი ნაბიჯით წავიდა პანთეონისკენ. ქუჩა რომ გადაჭრა, გაღმა მიმავალ ავტობუსს შეახტა და მთვარეულივით ჩამოჯდა.

დღეს რომ სევრიდან პარიზში მოდიოდა, ჰფიქრობდა: კონსული ვიზას მომცემს. მერმე ტელეფონებსაც ავამუშავებ და პნევმატური ფოსტითაც დეპეშებს დავუგზავნი… ყველას, ყველას, უკლებლივ ყველას – ამხანაგსაც და… ნაამხანაგარსაც. დეე, ყველანი მოვიდნენ და უკანასკნელად მნახონ. ერთხელ მაინც გადაუხდი დიდ ნადიმს და… არა, მშვიდობით დარჩენას მაინც ვერ ვუსურვებ. საშინელი ალიაქოთი ასტყდება. ვინ იცის, იქნება მომდრიკონ და დამტოვონ კიდევაც.

საღამოზე ლათინთა უბანს დაივლის, სორბონის მიდამოებში ოციოდე ქართველს წააწყდება და ყველას დაჰპატიჟებს. საღამოზე კი გაღმა წაიყვანს და სადმე, ოპერის მახლობლად, თუნდაც, “გრანდ ჰოტელ
-ში, დიდებულ სადილს მიართმევს… იქიდან ელისეს მინდვრებზე გაივლიან და იქ კი კავკასიელთა “სელექტ”-ში შეიხედავენ.

შემდეგ გამობრუნდებიან, დიდ ბულვარებზე ავლენ, მონმარტრის აღმართს შეუდგებიან და შუაღამეზე პიგალის უბანში ავლენ.

“იქ ჩვენებურებს ღამის კაბარე აქვთ გამართული – “შატო კოკაზიენი”. წინ წითელ ჩოხიანი მეკარენი დაგვიხვდებიან, შიგნით კი ყველაფერი ჩვენებური იშოვება: საცივიც და ღომიც, ჩიხირთმაც და ხარჩოც, ჩახოხბილიც და ცოცხალიც, ტაბაკაც და… და წითელი ბორდოც, რომელიც კახურს ენათესავება”.

წითელი ბორდოც, ტკბილი დუდუკიც და გიჟური ლეკურიც – ნამდვილზე უნამდვილესი, თითის წვერებზე შემდგარი, ორბივით მქროლავი, ცეცხლივით მწვავე და ჩაბარუხივით მჩქეფავი. გული გაიხსნან მეგობრებმა! სვან და სჭამონ დევებივით! იმღერონ, იცეკვონ და თუნდაც ყველაფერი ყირაზე დააყენონ!

ნოდარს ეხლა ფული აქვს. დანახარჯს გადაიხდის, მერმე სევრში დაბრუნდება, ბარგს აიკიდებს და გზას გაუდგება, იმ ნაცნობ გზას დაადგება, რომელიც ოდესღაც… იქიდან… დაულეველი… დაფშვნილი მინით იყო მოფენილი, ეხლა კი, აქედან, მკლავზე უმოკლესად და ბამბაზე ურბილესად ეჩვენება.

დიაღ, ასე ჰქარგავდა დილას, პასპორტის მიღების მოლოდინში, ახლა კი…

ახლა შატლეს თეატრთან ჩამოხტება, იქვე სადმე შესჭამს რასმეს და დღესვე სევრში დაბრუნდება. მერმე კი – “მერმე ვნახავ, რაც მოხდება”.

ავტობუსმა სენ-მიშელის ხიდზე გაისრიალა და შატლეს წინ შესდგა. არავინ არ ჩამოხტა და ისევ თავის გზით წავიდა.

ჭკუაც ისე სჭამს რწმენას, როგორც მზე – ყინულს.

– წრეულს, გაზაფხულზე დაიწყება, – მუდამ ესმოდა ნოდარს ყოველ მხრიდან.

– უეჭველად!

– აუცილებლივ!! – ადასტურებდნენ ათასები.

ნოდარს კი ომის რწმენა უდნებოდა და მის მაგივრად მეორე უღვივდებოდა: რომ ამ ქვეყნად მშვიდობის წყურვილი ომის ჟინზე უფრო ძლიერიაო.

ჭკუა რწმენას თოვლსავით სჭამს, მაგრამ –

“მაგრამ – ლურსმანივით ჩაუჯდა ფიქრი შუბიძეს – ვინც ერთხელ იგემა ომის ზარი, მეორეჯელ ალაგიდან ვეღარ დასძრავ”.

– ნოტა მზადდება, ნოტა! – თოფივით სადმე გავარდებოდა დროგამოშვებით და ირგვლივ ზოგიერთი იმავე თოფის წამალივით იფეთქებდა ხოლმე:

– იწყება!. იქნება!..

– უეჭველად!

– აუცილებლივ!

ნოდარ შუბიძე კი ისევ უნდობლად იღიმებოდა და გულში თავისთვის ამბობდა: “ყველა ნოტები, და მუქარაც კი, ჯერჯერობით ზავის ღმერთს ემსახურება, შემდეგ კი – ვინ იცის, ვინ იტყვის, ვინ გამოიცნობს? აკი თვითონ “პაპაც” გამოტყდა: შეიძლება წითელმა ქვეყანამ ოცი და ოცდაათი წელიწადი გასძლოსო.

მაშ შესაძლებელი ყოფილა ორმოცდაათსაც გასტანოს, ან ასსაც, ან რამოდენიმე საუკუნეც გადაიტანოს. უკვე გაცვეთილი ამბავია: ძველი ქვეყანა ახალს მუდამ ეშუღლება და მის დასანგრევად იჭურვება. ასჯერ და ათასჯერ აშლილან ერთმანერთის შესამუსრავად, მაგრამ მუდამ, თითქმის მუდამ ისევ მორიგებულან და ახალს ათასი წლობით უცხოვრია და თავისი გზით უვლია, ეხლაც იგივე განმეორდება, ან შეიძლება განმეორდეს, ამიტომ… და ნოდარს სწორედ ამიტომ დაელია იმედიც და მოთმინებაც – როდის და როგორ, ეს ხომ სულ ერთია!

ჭკუა იმედს სჭამს მეთქი, როგორც სითბო თოვლს, და ეს თოვლი – ოდესღაც ღრმა და გაუვალი – ნელ-ნელა შეთხელდა, შემდეგ აქა-იქ ლილო გამოჩნდა, ქაჩალივით დაიკორტნა, მერმე კი სულაც აიკრიფა და სენას წყალს გაჰყვა.

ახლაც ეცინება ნოდარს, წარსული რომ აგონდება. დილით-დილამდე ან წიგნებში იყო ჩაჭედილი, ან ფაიფურის ქარხანაში ორად მოკეცილი მუშაობდა, დროგამოშვებით უცებ საიდანმე ფაჩუნი მოესმოდა, თვითონაც სხვებივით აიშლებოდა და ბარგის ჩალაგებას შეუდგებოდა.

ყველანი დარბოდნენ, მხნეობდნენ და ემზადებოდნენ. მერმე ის ფაჩუნი ისევ გაჰქრებოდა, ნოდარს კი ორიოდე კვირა ეკარგებოდა და თავისსავე თავს დასცინოდა.

ხანი გავიდოდა. სადმე ცაზე ჩიტი გაიფართხალებდა, ან შორს სადმე მონადირე თოფს გაისროდა და ლევილშიც და “ბულმიშშიც” ყველას ხელახლად ააფორიაქებდა.

სევრიც იქვეა, ჩოჩქოლი იქაც ჩაფრინდებოდა, ნოდარსაც მეასეჯერ შეაფართხალებდა და სწავლა-შრომას შეაწყვეტინებდა.

– გაიგე?.. წაიკითხე? – მდუღარე ხმით ჰკითხავდნენ ხოლმე ნოდარს.

გაგებულიც ჰქონდა და წაკითხულიც, მაგრამ მაინც გულგრილი კილოთი უპასუხებდა ხოლმე.

– რა, რა მოხდა? – და მოსაუბრის ნაამბობში ჩაუქრობელი წყურვილით ეძებდა უკვე წაკითხულისა და გაგონილის ახალს, ზედმეტ სიტყვას, მეხუთე ვარიანტს, ახალ ანარეკლსა და აზრის ახალ მინახვევს.

ასე ხდებოდა ოდესღაც, რამოდენიმე წლის წინათ, ახლა კი, ვინმე რომ ჰკითხავდა: “გაიგე? წაიკითხე?”, გულდინჯად უპასუხებდა:

– გავიგე… წავიკითხე. – და ყურებს ნებისყოფით იცობდა, გონება კი მუდამ იქ ჰქონდა. სევრში, ფაიფურის ქარხნებში, ლაბორატორიაში, ღუმელებსა, ქურასა და ასნაირ თიხაში.

– უკანვე მიბრძანდებით, ბატონო? – გამოაფხიზლა ნოდარი ავტობუსის კონდუქტორმა.

– როგორ თუ უკან? – გაოცდა შუბიძე, – განა სადა ვართ?

– სენ-ლაზარეს სადგურზე – ღიმილით მიუგო კონდუქტორმა და შოფერს საოხუნჯო რაღაც მიუგდო.

ნოდარმა მიმოიხედა. ავტობუსი დაიცალა და ხელახლად ივსებოდა. შერცხვა, ფაცა-ფუცით ჩამოვიდა, ფორი გადასჭრა, მაღაზიის წინ შესდგა, ჯიბე ისევ მოიფათურა და შვებით ამოიოხრა, რადგან იქ ნადები იქვე აღმოჩნდა.

“დაბნეულობა დამჩემდა – გაიფიქრა – არსად არაფერი დამემართოს”.

მართლაც უკანასკნელ დროს გულმავიწყობა მეტის-მეტად შეეპარა. დილით რომ შეუდგებოდა თიხების, კაოლინებისა და სხვადასხვა ნივთიერებათა შეზავებას, ანალიზსა და დაწვას, დროც ავიწყდებოდა, ჭამაც, წესრიგიც და ყოველივეც, რაც ირგვლივ ხდებოდა.

– საუზმის დროა, ბატონო შუბიდზე. – ეტყოდნენ ხოლმე თანამშრომლები და მოსამსახურენი.

– ეხლავე. – წაილუღლუღებდა და ეს “ეხლავე” ზოგჯერ შუაღამესაც ძლივს მოვიდოდა.

დიასახლისი მუდამ გამწყრალი ჰყავდა, რადგან ნოდარის კერძი ცივდებოდა, და თვითონ ნოდარიც დიდი ხანია ცხელ საჭმელს თითქმის გადაეჩვია.

ზოგჯერ კი მუშაობის ნაცვლად რამდენიმე საათს იჯდა გახევებული, ან მიდამოებში დაჰბორიალებდა და თავის-თავს გაოცებით ხან ვერსალში აღმოაჩენდა, ხან მედონის ტყეში იპოვნიდა, ხან სენ კლუს ბაღში და ზოგჯერ კი უფრო შორს, სადმე უცნობ სოფელ-ქალაქში გამოფხიზლდებოდა ხოლმე.

ქარხნის დირექტორი ბუზღუნებდა, მაგრამ ნელ-ნელა შეეჩვია და ბოლოს “ანარშისტ შუბიდზეს” ხელფეხი გაუხსნა: როცა ჰსურდა – ეძინა, როცა უნდოდა – ეღვიძა, სჭამდა, შიმშილობდა, დაეხეტებოდა, ან სადმე კუთხეში ბერივით იდგა დაყუდებული, ან კიდევ როდენის “აზრი”-ვით იჯდა და იმავე ძეგლივით სდუმდა.

აი ეხლაც: ნოდარს შატლეს თეატრთან უნდოდა ჩამომხტარიყო, იქვე სადმე ესაუზმნა, იქვე ასულიყო გემზე და სევრში დაბრუნებულიყო, ნამდვილად კი სამი ზედმეტი კილომეტრი ბრმასავით გამოიარა და აღარ იცის, სად ისაუზმოს, ან იქნება სჯობდეს უჭმელი დაბრუნდეს და საღამოზე ისადილოს?

ნოდარ შუბიძე უფრო ქიმიურ ლაბორატორიისთვის იყო გაჩენილი, ვიდრე აქტიურ პოლიტიკისთვის. ერთ დროს ბრწყინვალედ დაასრულა ეს დარგი და ქიმიკოსთა ოჯახში გაშლილი დროშით აპირებდა შესვლას, მაგრამ ფორისა და ქუჩის ყივილმა გამოაბრუნა, მოსტაცა და ნაფოტივით დააბორიალა.
“ჯანსაღ მეცნიერებას წინ ჯანსაღი კონსტიტუცია უნდა უძღოდეს
. – ჰფიქრობდა მას აქეთ და ამ წინამავალისათვის მუდამ წინა რიგებში იდგა.

მაგრამ მეცხრე ტალღამ მათი ლაშქარი – წინანიც და უკანანიც – ქვეყანაზე განაბნია და ნოდარ შუბიძე პარიზის ბულვარებზე გადააგდო. მაშინღა მოაგონდა უნებურად, რომ ერთი ხელობაც ჰქონდა მარაგად შენახული და უცხოელ მფარველთა წყალობით მალე სევრის ქარხნების ლაბორატორიაში უბრალო მოსამსახურედ შევიდა.

განცხრომილი კაბინეტის მაგიერ – მყრალი ბუღით და მოწამლული ოხშივარით სავსე უბადრუკი ოთახი, პორტფელის ნაცვლად – ვარვარი ღუმელი და ცხელი სარჩილავი, ხოლო ხელში – ადამიანის სულისა და ხასიათის გამოკვეთის მაგივრად – მიწის ყალიბი, სველი ალიზი, თიხა, კაოლინი, ფაიფური და მინანქარი.

მაგრამ ნოდარი ქიმიკოსი იყო და კარგად იცოდა, რომ თიხა ოქროზე უფრო საინტერესო მასალაა და ხშირად მასზე მეტსაც იწონის, გარდა ამისა, საჯდომი რკინისა ჰქონდა, მოთმინება – კამეჩისა და შრომის უნარი – მომართული საათისა.

მალე თვალი დაადგეს. შემდეგ ვერცხლად დააფასეს, მერმე კი ოქროსაც აღარ აკადრებდნენ. დღე-ღამეში თექვსმეტ საათს მუშაობდა და მუშაობის ნებართვის გარდა არასოდეს არაფერს არ თხოულობდა.

სხვები რომ სამსახურის კიბეებზე მუჯლუგუნებით მიიწევდნენ, ნოდარს ზედამდეგები მიათრევდნენ და თანდათან რთულ საქმეს აბარებდნენ. შუბიძემაც ზედიზედ მისცა ქარხანას მინანქრის რამდენიმე ახალი შენადუღი, ფაიფურის თიხის შენაზავი და ძალიან დიდი მოგება, სამაგიეროდ პატარა ლაბორატორია მოითხოვა, რომელიც უმალვე მიუჩინეს და თავი მიანებეს.

სამი წელიწადი გავიდა მას შემდეგ. შუბიძე თითქმის დაივიწყეს, რადგან იმანაც დაივიწყა ქარხანაც და მთელი ქვეყანაც. მხოლოდ ერთხელღა გაიხსენეს, რადგან ეგონათ “ჟეორჟიენი” გაგვიგიჟდაო.

ერთ დილას ნოდარ შუბიძე ლაბორატორიიდან თავშიშველი გამოვარდა და მედონის ტყისკენ გაიქცა. ხუთ დღეს იყო დაკარგული. ტელეფონების, დეპეშებისა და პოლიციის დახმარებით ეძებდნენ. ბურლარეინში ენახათ – თავჩაღუნული მიჰქელავდა მაღალ ყანებს და გლეხებს ჯოხებით გამოეგდოთ ნათესებიდან. შარანტონში კინაღამ საგიჟეთში ჩაემწყვდიათ. ჟუანვილში დედაკაცები ცოცხებით დასდევნებოდნენ. შემდეგ ობერვილიეში ამოეყო თავი და რადგან სადილის ფული ვერ გადაეხადნა, ოქმი შეედგინათ და ოდნავ მოეთელნათ კიდევაც, ხოლო რომენვილში უპასპორტოდ ხეტიალის გამო დაეპატიმრებინათ და პოლიციელის თანხლებით სევრში გამოეგზავნათ. ძლივსღა იცნეს თავიანთი ქიმიკოსი, რადგან აპაშს ჰგავდა და ჭკუაზედაც შეთხელებულიყო.

“ჟეორჟიენი“ ისევ ჩაიკეტა, ერთი კვირის შემდეგ გამოვიდა და საკონსულოს მიადგა, სადაც დღეს, სამი თვის შემდეგ, ცივი უარი მიიღო.

ეხლა ნოდარი დინჯად არის, მაგრამ არ იცის, სად წავიდეს და რა იღონოს. ცოტა ხანს იფიქრა, შემდეგ უცბად ფილაქანს მოსხლტა, გავლილი გზა ხელახლად გადასჭრა და იმავე ავტობუსზე შეხტა, რომელმაც სამიოდე წუთის წინ სენ-მიშელის ბულვარიდან მოიყვანა.

ოციოდე წუთის შემდეგ “ო შანჟ-ის ხიდთან ჩამოვიდა და პატარა გემით სენას წყალს დაჰყვა, ხოლო საათის სამზე სევრის ქარხნების დირექტორის კაბინეტში იჯდა და მელოტ კაცს ჩუმი ხმით ეუბნებოდა:

– თითქმის რვა წელიწადია თქვენთან ვმუშაობ…

– მართალია, ბატონო შუბიდძე. მერმე, რა გნებავთ?

– და ერთხელაც არ დამისვენია.

– ეგეც მართალია. გნებავთ, დაისვენოთ?

– დიაღ, მინდა დავისვენო… მინდა ინგლისში წავიდე და კერამიკული ქარხნები დავათვალიერო. ჯამაგირის და გზის ფულს არ მოვითხოვ.

– დიდებული აზრია, – მოეწონა დირექტორს, – უეჭველად ნახეთ მინტონის ქარხანა სტრაფორდშირში. არც კოპლანდისა დაივიწყოთ.

– მინდა ვეჯუდისაც დავათვალიერო.

– დიდებულია, მშვენიერია! – აღფრთოვანდა დირექტორი, რომელსაც მისი კონკურენტი ინგლისელები დამპალი კბილივით აწვალებდნენ. – ნამეტნავად დააკვირდით კედლისა და იატაკის ფერად აგურებს, ფაიანსსა და ქვის ჭურჭელს, რომელსაც ლამბეტში დოულტონის ქარხანა ამზადებს, და უფრო მეტად კი – ფაიფურის ქარხანა გაჩხრიკეთ ვორჩესტერში.

– დიაღ, მეც ვფიქრობდი… ვორჩესტერში შევლას.

– იქნება ზოგი რამ გაიგოთ და… იმედია მოხსენებას დაგვიწერთ.

– უეჭველად.

დირექტორი გახარბებულიც იყო: არაფერს ჰხარჯავდა, მოგებით კი… ვინ იცის, შეიძლება “ანარშისტ შუბიდზეს” საიდუმლოება რამ გაეგო და ჩამოეტანა.

– როდის აპირებთ? – ჰკითხა დირექტორმა.

– ხვალ დილით.

– რამდენი ხნით?

– ერთი ან ორი თვით.

– მშვენიერია. იქნება… მფარველი გყავთ ვინმე და რომელიმე ქარხანაში მოახერხოთ სამსახური?

– შეიძლება. ვეცდები.

– რა თქმა უნდა, ჩვენს სიკეთეს არ დაივიწყებთ და ისევ დაგვიბრუნდებით.

– უეჭველად დავბრუნდები და ყველაფერს მოგახსენებთ.

– მაშ მშვიდობით მგზავრობას და გამარჯვებას გისურვებთ. ადგილს, რა თქმა უნდა, შეგინახავთ.

– დიდად გმადლობთ, მშვიდობით ბრძანდებოდეთ, ბატონო დირექტორო – და გამოვიდა.

– წუხელის მშვენივრად გეძინათ, ბატონო შუბიდზე, – უთხრა მეორე დილას დიასახლისმა, რომელიც დიდი ხანია მდგმურის ძილს გადაეჩვია. – რა მოხდა? რომელმა წამალმა გარგოთ?

ნოდარს მართლა ქვასავით ეძინა. რა მოხდა? ეს ბებრუცანას საქმე არ არის. სულ ერთია, ვერ გაიგებს.

– მაშ ერთი თვით მიბრძანდებით? – ჰკითხა დიასახლისმა.

– დიაღ, ერთი თვით მივდივარ.

ერთი თვის ქირა წინდაწინვე ჩაუთვალა და დაუმატა:

– თუ დავიგვიანე… ვინ იცის, რა მოხდეს? თუ დავიგვიანე, ჩემი ბარგი აქ სადმე შეინახეთ, ან იმას გადაეცით, ვინც ჩემს წერილს მოგიტანთ, ოთახი შეგიძლიანთ ერთი თვის შემდეგ გააქირავოთ.

– ტრე ბიენ, მესიე შუბიდზე, ტრე ბიენ.

– იქ წიგნების მეტი არაფერია.

– ვიცი.

– ყუთებში ჩავალაგე.

– ვნახე.

– მაშ მშვიდობით იყავით.

– მშვიდობით კი არა, ნახვამდის, ბატონო შუბიდზე.

– ნახვამდის, ქალბატონო, ნახვამდის.

და ერთი საათის შემდეგ ნოდარ შუბიძე ერთი პატარა ჩემოდანით სენ-ლაზარეს სადგურის ნაცვლად ლიონის სადგურს მიადგა, ხოლო ნაყიდ ბილეთზე მცირე ასოებით ეწერა: “პარიზი – მარსელი.

კუპეში რომ ჩაჯდა, დამწვარი ხელი ჯიბეში ნერვიულად მოისვა და ოდნავ გაიღიმა. სამი მგზავრიდან ერთმა გაზეთის კითხვა შესწყვიტა და ნოდარს თვალი დაადგა.

შუბიძე უცებ შეშფოთდა და გაიფიქრა: “ვინ იცის, იქნება ჯიბგირია, აქ არაფერი იფიქროს”… და ჯიბიდან აბრეშუმის ხელსახოცში შეხვეული რაღაც ნივთი ამოიღო, ფრთხილად გაშალა და ხელში ყავის პატარა ფინჯანი შერჩა – უსწორ-მასწორო, ფაიფურის მსგავსი და უცნაური ფერისა: არც ყვითელი, არც წითელი, არც ჩალისფერი, არამედ ერთიც, მეორეც და რაღაც მეხუთეც. და მას ისეთი სიყვარულით, სინაზით და სიფრთხილით დაუწყო სინჯვა, თითქო ქვეყნის თვალი ეჭირა და დამსხვრევისა ეშინოდაო.

დიდხანს ატრიალა, სამივე მგზავრს დაანახვა, მერმე ისევ შეახვია და განძივით შეინახა, ნამდვილი განძი კი – შვიდი წლის მწარე შენაძენი, ათას-ფრანკიანების სქელი დასტა, რომელიც დღეს დილით გამოიტანა ბანკიდან, – დაუდევრად ედო უბის ჯიბეში და თითქმის არც კი ახსოვდა.

მესამე მგზავრმა ერთხელ კიდევ აათვალიერა ნოდარი, მის ხელში გაზეთ “Humanite”-ს მოჰკრა თვალი და გაიფიქრა: “რა ამის საქმეა პირველ კლასში ჯდომა?..
– და ისევ თავის “ფიგარო-ს დაუბრუნდა.

ნოდარი კი მსხვილი ასოებით დაბეჭდილ სათაურებს კითხულობდა: “კაპიტალისტური ევროპა საბჭოთა კავშირს თავდასხმას უპირობს. ომი ახლოა… ულტიმატუმი იწერება… მაგრამ ჩვენ ნებას არ მივცემთ”.

გაზეთი გადასდო და ჩაფიქრდა. ომს უპირებენ, ნოდარი კი სწორედ იქ მიდის, სადაც შეიძლება მალე ჯოჯოხეთი დატრიალდეს. მაშ გაგიჟდა? იმ ერთ ქათამსავით დანა მოენატრა? და თუ მართლა დღეს თუ ხვალ, ან თუნდაც ერთი წლის შემდეგ ომი იქნება, ეგებ სჯობდეს…

და უცებ მტკიცედ გადასჭრა:

“არა, არა მჯერა. ისინი, პარიზში რომ დავტოვე, მუდამ ომს ნატრულობენ, რადგან მხოლოდ გამარჯვებული ომია მათი მხსნელი. მაგრამ ესენი?.. ესენი ომს ჭირსავით ერიდებიან, და არც ევროპას სცალიან ომისათვის. მუდამ ემზადებიან, მაგრამ არ ეძებენ. დიდი ხანია ყველაფერი თავის კალაპოტში ჩაიჭედა და ასე ადრე და ასე ადვილად ვერ ამოვარდება”. ნოდარ შუბიძეს კი აღარ შეუძლია უთავბოლო მოცდა, აღარ ძალუძს ლანდების დევნა, ღრუბლებში ფრენა და მოჩვენებასთან მუდმივი ბრძოლა. მას ვალი ადევს კისერზე – უმძიმესი, უმაღლესი, უნეტარესი – და ეხლა ამ მწვავე ტვირთის მოსახდელად მიდის და შვებით მხოლოდ მაშინღა ამოისუნთქავს, როცა მოსახსნელს მოიხსნის და მისართმევს მიართმევს – მიდის და სიხარულით მიართმევს იმ დიდსა და მარადიულს, რომელიც რვა წლის წინათ მოსწყდა და კინაღამ დაეკარგა.

კარი დაკეტილია? ფანჯრიდან გადავა.

ფანჯარაც მიხურულია? საკვამლეში ჩაეშვება.

საკვამლეც დაცობილია? თაგვის ხვრელით შეძვრება და მაინც თავის ოჯახში შევა – დიდ ოჯახშიც და პატარაშიც, საერთოშიც და საკუთარშიც, სადაც რვა წლის უნახავი ცოლი – თითქმის დაქვრივებული სიდონია – მოლოდინით დასჭკნა, დაილია. სადაც სამარის პირზე მიმდგარს დედა მართას ნატვრად გადაექცა ერთხელ და უკანასკნელად ნახვა თავის ერთა ნოდარისა. სადაც ნოდარის სამი წლის ვაჟი გაიოზი ახლა თერთმეტისა სრულდება და მამა ჯერ არც უნახავს. რადგან აღარ ახსოვს. სადაც რვა წლის წინათ უამრავი მეგობარი და ნათესავი დასტოვა. ნათესავი და მშრომელი ხალხი, რომელსაც მან, ნოდარ შუბიძემ, თითქმის ყველაფერი შესწირა, და რომელიც ეხლაღა სწავლობს უმძიმეს მეცნიერებას – შრომას, და უძნელეს ხელოვნებას – საკუთარ ფეხზე სიარულს. და განა არსებობს სადმე მოვალეობა უტკბესი და უმაღლესი იმ ხარკისა და ძღვენისა, რომელიც ნოდარ შუბიძეს მიაქვს.

არა, არ არსებობს.

მაშ დროა, ნოდარ შუბიძევ, დრო!

II

ტრაპიზონი პატარა და ლამაზი ქალაქია – მთების ძირში ვეება თეთრი ნალივით მოკუნჭული.

ნოდარ შუბიძე “მესაჟერი მარიტიმას” გემიდან კორაპა-ნაკში გადმოჯდა და იმ ნალის ერთ კუთხეში თითქმის უჩინრად შესხლტა. მერმე ერთ ყავახანას მიადგა, მოისვენა, მცირე რამ მოითხოვა და ერთი ლირას მაგიერ კაფეჯინს ათიანი მისცა, თანაც დააყოლა:

– ხურდა საჭირო არ არის, ოსმან.

მცირე ბაასის შემდეგ ოსმანი სადღაც გაიქცა, ნახევარი საათის შემდეგ დაბრუნდა, ნოდარის წინ ჩაცუცქდა და სათქმელი დაწვრილებით მოახსენა.

კიდევ ერთი საათის შემდეგ, ლაზურად გადაცმული შუბიძე იალქნიან ხომალდზე ავიდა, რომელმაც რიჟრაჟზე აფრები აუშვა და ცხვირი ხოფასკენ იბრუნა.

აქედან დღისით სიარული სახიფათოა. ვინმე აგედევნება, ხმა გავარდება, ეს ხმა წინ გაგისწრობს და…

და აუტკივარი თავი აგტკივდება.

ამ ტკივილის ასაცდენად ხელდამწვარი “ეფენდი” დღეს სადმე ფანჩატურში ამოკლებს, ბინდისას კი ცხენს მოაჯდება და რამდენიმე ჭანის თანხლებით ღამის ქურდივით მოიპარება.

ზამთარია. ირგვლივ დათოვლილი მთებისა და გაცრეცილი ტყის მეტი არა მოსჩანს-რა. გზა ზოგჯერ ბილიკდება, ზოგჯერ კი აღარც ბილიკი მოსჩანს და ნატერფალსაც ვერავინ პოულობს, მაგრამ “კოტის” და “ვიქტორიას” აგენტებსაც სწორედ ეს უნდათ.

მეძებრებივით დაგეშილან და გზას უფრო ცხვირით იკვლევენ, ვიდრე თვალით. თითოს ოცდაათი ოყა ჰკიდია.

ხვნეშით და ოხვრით მოდიოდნენ, ალაგ-ალაგ მოსცოცავდნენ, მოსცურავდნენ, ხრამში ჩავარდნილ დათვებივით მოფოფხავდნენ და სამი საათის გზას რიჟრაჟამდე უნდებოდნენ, ასე გამოიარეს ძანძული, ბორჩხა და მარადიდს მოადგნენ.

კონტრაბანდის პატრონი ჯემალი ყოველ სადგურზე ძველებს ისტუმრებდა და ახლები მოჰყავდა. და უკვე ნავალების გასტუმრების დროს ორ საათს მაინც იდგა ყაყანი, ღიჯინი და ჩარჩული ვაჭრობა.

ბოლოს ღამის მუშები ბუზღუნით უკანვე ბრუნდებოდნენ და თან მიჰქონდათ კოტის ფირმის სუნი, თითქმის ძალით ანაგლეჯი სამიოდე ლირა და ამდენივე “გურჯი-ეფენდის” მიერ ნაჩუქარი, რომელსაც თვითონვე მოჰქონდა თავის-თავიც და ერთი ხელი ევროპული ტანისამოსიც.

მარადიდში დიდხანს ისხდნენ. ზემო სართულში ცალკე ოთახი ჰქონდათ მიჩენილი, სადაც დღისითაც კი ბინდი იდგა, რადგან ფანჯრებს მუქი ფარდები ჰქონდა ჩამოფარებული.

ჯემალი თავის საქონელს ზედ აჯდა, ყალიონს აბოლებდა, ყავას სრუტავდა და გარედან “ხაბარს” ელოდებოდა. ერთი ჩუმი აჭარელი თხუნელასავით დაძვრებოდა, მოსატანი ჩურჩულით მოჰქონდა, უცოდველივით ვაჭრობდა, თითო შემოსვლაზე ხუთ ფინჯან ყავას სვამდა და უჩინარ ძაფების გადაბმას ლამობდა.

მოვაჭრენი ეფენდის ერიდებოდნენ და თათრულად ლაპარაკობდნენ, მაგრამ ზოგჯერ ქართულიც წამოსცდებოდათ ხოლმე.

– რა მოხდა, ჯემალ? – ჰკითხა ნოდარმა კოტის აგენტების ბელადს, – რას ამბობს ეგ კაცი ჩემზე?

– არაფერი, ეფენდი, ისთე…

– მაინც?

– იბრაჰიმ ამბობს, ჭოვ, ეფენდის… სხვები ამბობენ თურმე, ეფენდის ჯიბეში ძალიან ძვირფასი რამე აქვსო.

– საიდან იციან? – ჰკითხა ნოდარმა და შეშფოთებით წამოიწია.

კონტრაბანდისტებმა გაიცინეს.

– იბრაჰიმ ამბობს… სხვები ამბობენ თურმე, ეფენდის ხელი სულ ჯიბაში აქვსო და სულ ეძებს, ხომ არ დაეკარქაო.

ნოდარმა შვებით ამოისუნთქა, გაიღიმა და გაიფიქრა: “მართლა არაფერი ეგონოსთ და არაფერი დამიშავონ.

შალვრის ორივე ჯიბე გადმოიბრუნა, წვრილმანი ამოალაგა და ხელსახოცში გახვეული ფინჯანიც ამოიღო.

– ეს არის ძვირფასი? – ჰკითხა და ფინჯანი აჩვენა.

ჯემალმა ფინჯანი ჩამოართვა, ხამუშით შეათვალიერა, დაუბრუნა და იბრაჰიმი გულნაკლულად გაისტუმრა. მერმე ისევ გააბოლა. დიდხანს იყუჩა და ნოდარს ჰკითხა:

– რა ხაბარია ფრანცუზებში, ეფენდი? აღარ აპირებ ჩონთან მოსვლას?

– არა, არ აპირებს. – მიუგო ნოდარმა და საუბარი აქეთ გადმოიტანა: რა კეთდება აგერ იმ ქედის გადაღმა? რას ამბობენ ხოჯები? როგორ სცხოვრობს ფუხარა ხალხი და მოიხსნეს თუ არა ქალებმა პირსაბურავი?

ჯემალი ყურანის ავტორებზე უფრო მართლმორწმუნე გამოდგა. სულიერი სასწორი მოირღვია, კალაპოტიდან ამოვარდა და ამ პატარა ოთახში ჭოროხის ოდენა გესლი დააყენა.

ნოდარი უქნევდა თავს, ალაპარაკებდა, გულში კი იცინოდა, რადგან იცოდა, რომ იქ, აგერ იმ ქედის გადაღმა, მართლა დაუვიწყარი და თვალუწვდენელი საქმე კეთდებოდა.

იბრაჰიმი მალე შემობრუნდა და ჯემალი ფანჯრიდან გაახედა. ორივენი თოვლიან ქედსა და ცას ათვალიერებდნენ და იმედნეულად ანგარიშობდნენ. ლურჯად მოკამკამე ცაზე მუქი ღრუბლის ნაგლეჯი მოსცურავდა, ხოლო ქედის თხემზე თეთრი კორიანტელი მოჰქროდა.

– კარგი დრო მოდის, ეფენდი, – ანუგეშა ნოდარი ჯემალმა და ხელები მოიფშვნიტა. ნოდარმაც გაიხედა და მიუხვდა, რადგან კარგი ქარბუქი ამათთვის კარგ დარს უდრიდა.

ერთ საათსაც არ გაუვლია, რომ ღრუბელმა ის ქედი – სახიფათო, მიუსაფარი, წითელი “ურუსების იამან საზღვარი” – აფურთნული ღრუბლით შემოსა, ხოლო ნამქერის კორიანტელი მარადიდშიც სისინით და ზუილით ჩამოიჭრა.

იბრაჰიმი გარეთ გაიჭრა, ჯემალი კი სიამით იღიმებოდა და ნოდარს ეუბნებოდა:

– ალაჰმა კარგი დარი დაგვიყენა, ეფენდი, ძალიან კარგი, ძალიან, აპა, ნახევარი აქ გვიბოძე და ნახევარი იქა. – და ჯანყით ჩაცმულ მთებზე მიუთითა.

ნოდარმა მონარიგის ნახევარი ჩაუთვალა და შეემზადა, თუმცა შესამზადებელი არაფერი ჰქონდა.

მასპინძელმა შვიდი თეთრი ნაბადი შემოიტანა, მისაღები მიიღო და გავიდა.

მერმე ხუთი აჭარელი შემოვიდა. საზიდავი მოიკიდეს, თეთრი ნაბდები მოიბურეს, გრძელი ჯოხები აიღეს, ფეხებზე თხილამურები მოიბეს, ნოდარსაც მიაბეს და თეთრ აღმართს თეთრი ბატებივით აჰყვნენ.

ცივი ბუქი თავპირში ხან სისინით უსხაპუნებსთ, ხან ალერსით ელამუნებათ, ზოგჯერ კი გიჟივით ეტაკებათ, ხვრელებს ეძებს და შიშველ ალაგებით შიგნით მისცურავს, მიიჭრების და მისცოცავს.

დატვირთული რაზმი მაინც წინ მიიწევს, იმ ნიავივით მისცურავს და მისახვევებში თეთრი გველივით მიიკლაკნება. დროგამოშვებით სადმე კლდის ძირში შესდგებიან, თხილამურების ნაცვლად წრიაპებს იკრავენ, ოდნავ შეისვენებენ, წინ მზვერავს გაიგდებენ და ხვნეშით და ბორძიკით მისდევენ.

წითელ ასკერს ჭრელი და მჭრელი თვალი აქვს და თოვლსაც და ყინვასაც დათვზე ადვილად უძლებს. ახლა ყვავიც კი გაიყინება, ის კი ბოძივით სდგას მკერდამდე თოვლში ჩაფლული და მგელივით ჰყნოსავს სადავლოს.

არც ჯემალის ლეკვები არიან შაქარლამაზე გაზრდილები: ქვებზე ჯეირნებივით ჰხტიან, თავქვეზე ბურთებივით მიჰგორავენ, აუვალ აღმართზე ჯაგებს ეჭიდებიან და ობობასავით მისცოცავენ. ისე გაუსხლტებიან წითელ ასკერებს თითების შუა, როგორც ხვლიკი – ღობეში.

– ეფენდი, დეიღალე? – ეკითხება ჯემალი შუბიძეს.

– არა, მაგრამ…

მაგრამ ეს გზა მარტო აჭარლებისა და ეშმაკებისთვის არის გაჩენილი.

– შБუქБურ ალლაჰა! – ხშირად სწირავს ჯემალი მადლობას ალლაჰს, რომელმაც ეს საზღვარი, ვიღაც კოტი და დიდი ბაჟები გააჩინა. თვითონ ჯემალი და ეს ბეჩავი ხალხი კი ამ საზღვრის გადაღმა დაასახლა. და არ იცის ბედისწერის მიერ აგდებულმა ბელადმა, რით და როგორ იცხოვრებდა, ან ვინ აუშენებდა ბორჩხაში ორსართულიან ოდას, უცბათ საზღვარი რომ წაეშალნათ, ან ბაჟები მოესპოთ, ან ვიღაც კოტის რომ ფეხები გაეფშიკნა?

წვრილმანიანი გახშირდა და მავალებმაც სიფრთხილეს უმატეს. თვალებს მოუსვენრად აცეცებდნენ, ხშირ-ხშირად ისვენებდნენ, და თეთრ ვირთაგვასავით მაძვრენალ მზვერავს ხან ხეზე ააცოცებენ, ხან კლდის წვერზე ააგდებენ, ზოგჯერ ჯაგნარში შეაყოფინებენ თავს, ზოგჯერ კი წინ გაუშვებენ და დიდხანს ელოდებიან დაბრუნებას.

ქარბუქმა გადაიარა, სამაგიეროდ ხშირი ნისლი ჩამოწვა და ის ქედი შეაბინდა. მავალები მოიბუზნენ, დაპატარავდნენ და თითქმის ოთხით მიდიან, უფრო კი მიჰბობღავენ.

აჰა საზღვარიც. აგერ იქ იმ თხემზე გადადის და ორივე მხრის ასკერებიც – ჯემალის იოლდაშებიც და რუსებიც – სადღაც აქვე უნდა დაჰბორიალებდნენ.

– ფრთხილად!.. იუსუფ, არ წაიქცე!

მაგრამ გაფრთხილება ზედმეტია. ხმას არავინ იღებს და ყველა მოდრეკით მისცოცავს.

კარგა ხანია თათარ გუშაგებს გამოსცდნენ და ღრმა ხევში ჩაიფლნენ. თოვლი გაღრმავდა და სიარული გაძნელდა. მაგრამ არა უშავს რა: აგერ იქ, მაღალი კლდის ძირში შეისვენებენ, ძალას მოიკრეფავენ, ერთხელ კიდევ მიაწვებიან და წითელი ასკერების მესერში გაძვრებიან. სამაგივროდ მერმე დაისვენებენ და გაიხარებენ: ლირებსა და ჩერვონცებს ჩაილაგებენ და თავიანთ ცოლშვილს ან დანიშნულებს საკაბეს, ფეხსაცმელს, სამკაულსა და მჭადს მიუტანენ.

– აპა, ფრთხილად! ყოჩაღად! მაჰმუდ, ფეხი არ დაგიცდეს!.. აი და, კიდევაც მივედით… აგერ, აქვეა.

უცებ წინამავალი შესდგა და ხელი გამოიქნია. რაზმიც გაშეშდა და ზღარბივით აიბურძნა. რამდენისამე ხელი უნებურად დასწვდა იარაღს, რომელიც ასეთ დროს ბუდიდან თავის-თავად ამოსხლტება და პატრონის დაუკითხავად აყეფდება ხოლმე.

ნოდარიც გახევდა. ხელიც არ გაუნძრევია, რადგან ჯიბეში ფინჯნის მეტი არა ედო რა, მაგრამ გული მძლავრად აუტოკდა და გაიფიქრა: “ნუთუ ბედმა მიღალატა?”.

და უცებ გულს მოეშვა: წინამავალმა მაღალი ჩურჩულით შეატყობინა:

– ჩვენი არიან… წამოდით. – და ჯაგნარიდან გავიდა.

სხვებიც მიჰყვნენ, კლდის ძირს მიადგნენ და იქ მსხდომებს ჩუმი ნიშნებით მიესალმნენ.

პიტალო კლდეს ხუთი უცნობი მოჰფარებოდა. იარაღი მოემართნათ და საბრძოლველად შემზადებულიყვნენ, ახლა კი, თავისიანები რომ იცნეს, შვებით იღიმებოდნენ, ახალმოსულებს ტვირთის ჩამოხსნას ჰშველოდნენ და ჩუმი ხმით “ხაბარს” ეკითხებოდნენ.

მხოლოდ ერთი იდგა მოშორებით. იმასაც ნაბადი ესხა, მაგრამ ჩაბალახის მაგივრად თავზე ურუმის ქუდი ეხურა.

ახალმოსულებმა მას ყური არ ათხოვეს, რადგან ასეთი მგზავრი ხშირად ენახათ და ეხლა თვითონაც ერთი გБურჯი ეფენდი მოჰყავდათ.

მაგრამ ნოდარმა…

“არა, შეუძლებელია… ის არ არის. – გაიფიქრა, შესდგა და თვალი მოიფშვნიტა – ის არ არის… დაუჯერებელია! შეუძლებელია!

მაგრამ ის არის, სწორედ ის არის. დასაჯერებელიც არის და შესაძლებელიც, რადგან “ის” ღიმილით მიდის ნოდარისაკენ და ორივე ხელთათმანიან ხელს უშვერს, შემდეგ კი განცვიფრებით აღებს პირს და ღელვით ბუტბუტებს:

– ნოდარ?.. შენა ხარ?

ეხლა კი ცხადია: მართლა სარდიონია, სარდიონ გლურჯიშვილია!

– კაცო… სარდიონ… მართლა შენა ხარ? – და ორი სიყრმის მეგობარი ერთმანეთს ჩაეხვია. შემდეგ ურთერთს ღიმილით დააშტერდნენ, თითქოს უნდოდათ კარგად დარწმუნებულიყვნენ, ხომ არაფერი მოელანდათ, და ხელახლა გადაეხვივნენ.

– მართლა შენა ხარ? მართლა? – აღარ აცლიდა ერთი მეორეს. საიდან?.. როგორ?.. სად?.. რისთვის? ქვებზე ჩამომსხდარი და ჩაკუნტული აჭარლები ოფლს იხოცავდნენ და ორს ეფენდი მეგობარს გაოცებით შესცქეროდნენ, რომელნიც აქ, ამ უდაბურ ტყეში, ორ ქვეყნის საზღვარზე, ყველაზე სახიფათო ალაგას შეჰხვდნენ ერთმანეთს, და მათთვისაც კი უფრო საკვირველი ის იყო, რომ ერთი მათგანი წითელ გБურჯისტანიდან “ურუმების ქოყანაში” მიიპარებოდა, მეორე კი “ფერენგის ქოყნიდან” სამშობლოში მორბოდა.

– აქ მო, დავსხდეთ. – უთხრა ნოდარმა და მეგობარი ხელით განზე გაიყვანა. ორივენი ნამქერის ბექობზე ჩამოსხდნენ და ერთმანეთი ერთხელ კიდევ აათვარიელეს.

– სად მიხვალ? – ჰკითხა ნოდარმა.

– შენ სადღა მოხვალ? – მიუგო სარდიონმა.

– ჯერ შენ მითხარი, სად მიხვალ მეთქი?

– მივრბივარ.

– სად, რად, რისთვის?

– შენც გეცოდინება, რისთვის გარბის ადამიანი ჯოჯოხეთიდან?

– დაიცა. ეხლავე გაფრთხილებ: ხელი აიღე მაგარ სიტყვებზე. ნუ ხარ მუდამ ელდა-ნაცემი. დინჯად მითხარი.

– დინჯად და მოკლედ გეუბნები: ჯოჯოხეთს გაურბივარ მეთქი, ჯოჯოხეთს.

– ისევ!

– კაცო, გაიგე და დამიჯერე: გიჟი ხომ არა ვარ, რომ სამუდამოდ ან თითქმის სამუდამოდ ხელი ავიღო ცოლზე, დედაზე, შვილებზე, ნათესავ-მეგობრებზე და უცხოეთში გადავიხიზნო?!

– მუშაობდი, ებრძოდი?

– არა.

– დასაჭერად დაგდევდნენ?

– არა მეთქი.

– მაშ… არ მესმის, გამაგებინე.

და მოკლედ გააგებინა. მდუღარე კილოთი და გალესილი სიტყვებით მოსთქვამდა ქვეყნისა და თავის დაღუპვას: რომ ყველა და ყოველივე ინგრევა, დნება, იწვის, რომ ეს ქვეყანა უზარმაზარ სასაფლაოდ გადაიქცა, სადაც ყველაფერი ჩაკვდა და ჩაიხრჩო: პიროვნებაც და ადამიანობაც, მორალიც და უფლებაც, შრომაც და სიხარულიც, რომ ხალხი გამხეცდა და ბატონყმობის აღდგენას ნატრულობს.

– დაიცა, დაიცა! – მესამეჯერ გააწყვეტინა ნოდარმა. – დაიცა მეთქი! ეგ მჭრელი და ჭრელი სიტყვები ათასჯერ გამიგია. შენ თეთრების პროკლამაციას მიკითხავ. ან იქნება შენც გათეთრდი?

სარდიონმა ხელი ხელში სტაცა და თითქმის მუდარით შესძახა:

– ნოდარ, შენ რომ ჩემს ალაგას ყოფილიყავი, გათეთრდებოდი კი არა, დამიჯერე, კიდევაც გაშავდებოდი.

– ვერ დაგიჯერებ, ჩემო სარდი. თითქმის რვა წელიწადია აქაურობას მოვწყდი, მაგრამ მაინც ვერ დაგიჯერებ.

– რატომ, კაცო, რატომ არ მიჯერებ? – გულნაკლული ბავშვივით იწყინა გამოქცეულმა.

– იმიტომ, რომ… ორი უკიდურესი აზრი არსებობს: “ჯოჯოხეთია!” ჰკივი შენ და შენისთანები. “სამოთხეა” – მარწმუნებენ სხვები. სიმართლე კი სადღაც შუაში უნდა იყოს. ჩავალ, ვნახავ და დავრწმუნდები.

– აპა, ადექით, – სთქვა ჯემალმა და ორ მეგობარს მიუბრუნდა: – ეფენდი, ქეა დროი წევიდეთ.

– მოიცა, ჯემალ, ცოტა ხანს მოიცა. – უთხრა ნოდარმა.

– სად მიეჩქარებით! გვალაპარაკეთ. – დაუმატა სარდიონმა და ნოდარს მიუბრუნდა:

– შენვე დარწმუნდები, რომ მე ცამდე მართალი ვარ. მაგრამ თუ აგეთია შენი რწმენა, რად მიდიხარ საბრძოლველად?

– მე საბრძოლველად კი არ მივდივარ. – მიუგო ნოდარმა. – არამედ სამუშაოდ, აშკარა მუშაობისთვის მივდივარ.

– მაშ ამ გზით რად მიდიხარ? – გაოცდა სარდიონი.

– იმიტომ, რომ… პასპორტი არ მომცეს.

– დაგიჭერენ!

– არ დამიჭერენ!

– დაგიჭერენ მეთქი!

– დამიჯერე, არ დამიჭერენ.

– ეფენდი, დროა. – გაახსენა ჯემალმა და წამოიწია.

– დაიცა, ჯემალ, დაიცა მეთქი! – შეეხვეწა ორივე და ბაასი სხაპასხუპით განაგრძეს.

ნოდარი არწმუნებდა: თუ ყველაფერი მართალია, თუ ხალხი, “ჩვენი მშრომელი ხალხი
, მართლა ასეთ განსაცდელშია, სარდიონიც და სხვებიც მოვალენი არიან სწორედ ასეთ დროს გამოიჩინონ სულიერი სიმტკიცე, მხნეობა, სიყვარული, და მისთვის თავდადებით, ერთგულად და პირნათლად იმუშავონო.

– ვინ გამუშავებს, კაცო, ვინ? შენ იმ ხალხს არ იცნობ, შენ არაფერი არ იცი. – ჰკიოდა სარდიონი და ისე ცხარედ აჯერებდა ძველ მეგობარს, უკან დაბრუნებულიყო, თითქოს იმ მართლა ჯოჯოხეთში მიდენილიყო, გლურჯიშვილი კი გულწრფელად ლამობდა მის გადარჩენას, თანაც მეხუთეჯერ ეკითხებოდა:

– ვინ მიგიშვებს ხალხთან, ვინ?

– ხალხს თავი დაანებე და შენთვის მაინც იცხოვრე. – მოუჭრა ნოდარმა და მის ხმაში მწვავე კილომ გამოჟონა.

– დამიჯერე მეთქი, ნოდარ, – უკვე ეაჯებოდა სარდიონი, – დამიჯერე: ხალხს დიდი ხანია თავი დავანებეთ და მარტო იმისთვისღა ვზრუნავთ, რომ ფიზიკური სიცოცხლე შევინარჩუნოთ, მშობლები და ცოლი შევინახოთ და შვილები დავზარდოთ, მაგრამ – გეუბნები – არსებობის ყველა გზები მოგვიჭრეს მეთქი.

– მაინც არა მჯერა.

– დამიჯერებ, როცა ნახავ, ახლა კი გეტყვი: ყველანი განწირულები ვართ მხოლოდ იმიტომ, რომ ცოცხლები დავდივართ და ცოტა რაღაც გვესმის.

– კმარა, გაჩუმდი! არასოდეს არ დავიჯერებ.

– დაიჯერებ.

– არა მეთქი!

– ეფენდი, წასვლის დროია. – ერთხელ კიდევ გაახსენა ჯემალმა.

– დაიცა, კაცო, გვალაპარაკე. – შეეხვეწა სარდიონი.

– რა დროის ლაპარაკია, ეფენდი!? – გაცხარდა ჯემალი. – როიცხა რუსი ასკერი მოვა, მაშვინ ილაპარაკე.

ნოდარი წამოდგა:

– ადე, გეყოფა.

– ნოდარ, გაფრთხილებ – და სარდიონიც წამოდგა.

– მეც გაფრთხილებ. წამო, დაბრუნდი.

– ნოდარ, გეხვეწები, თავს ნუ იღუპავ.

აჭარლებიც წამოიშალნენ და ბარგის აკიდებას შეუდგნენ, მეგობრები კი ერთმანეთს ეჭიდებოდნენ, აჯერებდნენ და ეხვეწებოდნენ:

– სარდი, წერას ნუ აუტანიხარ მეთქი!

– ნოდარ, თავს ნუ იღუპავ მეთქი!

– სარდი, გეუბნები: ხელობა არა გაქვს და მშიერი მოკვდები.

– გაიგე, ნოდარ: ხელობაცა გაქვს და მაინც ჩაკვდები.

– წამო, დაბრუნდი მეთქი, შე დეზერტირო!

– დეზერტირიცა ხარ და მოღალატეც!

– არ გაგიშვებ!

– არც მე გაგიშვებ!

და ერთმანეთი ჩაბღუჯეს. აჭარლები კი კბილებს თეთრად აელვებდნენ და აჩქარებდნენ:

– ეფენდი, დროა, ვიგვიანებთ.

– ეფენდი, გაათავეთ.

– ეფენდი, ჩონ მივდივართ.

ბოლოს ნოდარმა უთხრა:

– სარდი, ყური მიგდე: წამო, დაბრუნდი, ყველაფერს ვნახავ, და თუ მართალი გამოდექი, ორივენი ერთად წამოვიდეთ. თანახმა ხარ?

სარდიონი შეყოყმანდა. ხელჩახვეული იდგნენ და ერთმანეთს თვალებში ჩასცქეროდნენ. მცირე დუმილის შემდეგ სარდიონმა ჰკითხა:

– პატიოსან სიტყვას მაძლევ?

– პატიოსან სიტყვას გაძლევ. – მტკიცედ უპასუხა ნოდარმა და დაუმატა: – ესეც დამიჯერე: მშიერი არ დარჩები.

– სად? – სწრაფად ჰკითხა სარდიონმა.

– არც აქ და არც “იქ”.

– მაშ..

– მაშ გათავებულია. მივდივართ.

სარდიონმა ცივი ოფლი მოიხოცა და თავის მეგზურებს მოტეხილი ხმით მიჰმართა:

– მე… მე უკანვე მივდივარ… თქვენ წადით.

– ფული? ეფენდი, ფული?

– ჰო, მართლა… კიდევ გერგებათ: აი, ინებეთ. – თეთრი თუმნიანები ჩააბარა და უცებ გაიხსენა: – მართლა, ჩემი წერილი… წერილი დამიბრუნეთ.

– რა წერილი? – ჰკითხა ნოდარმა.

– ჩემი წამოსვლა არავინ იცის. ქურდულად გამოვიპარე… ცოლსაც კი ვერ გავუბედე… რადგან… იმიტომ რომ…

– მაშ ბედი გქონია. – უთხრა ნოდარმა. – ადვილად ბრუნდები.

სარდიონმა აჭარელს წერილი გამოართვა, ოთხჯერ გადაჰხია, თოვლზე გააბნია და წაიბუტბუტა:

– ამ აჭარელს ეს წერილი უკანვე უნდა წაეღო და ქედაში ან ხულოში ფოსტაში უნდა ჩაეგდო.

– მაშ მივდივართ. – ნაზად სთქვა ნოდარმა და მეგობარს მკლავში გაუყარა ხელი.

– წავიდეთ. – მორჩილი ხმით უპასუხა სარდიმ და დაუმატა: – ყველაფერი შენს კისერზე იყოს, ჩემი ცოდოც და მადლიც.

– ვკისრულობ. – ღიმილით უპასუხა ნოდარმა და მეგობარი სნეულივით წამოიყვანა, თან ამხნევებდა, ართობდა და ძველისძველს საერთო თავგადასავალს იგონებდა.

III

დილის მატარებელი ტფილის სადგურს ჭექით, რახუნით და ოხვრით მოადგა.

ერთი ვაგონიდან ორი მეგობარი გადმოვიდა. თავჩაღუნულები გაჰყვნენ ერთმანეთს, საბილეთო კამერაში გამოსხლტნენ, სადგურის ფორზე გავიდნენ და კუთხეში შესდგნენ.

– მაშ პირდაპირ… შინ მიდიხარ? – რყევით ჰკითხა სარდიონმა.

– ჯერ შინ წავალ, ცოლ-შვილს დავხედავ და… ხომ არ მატყუებ, სარდიონ. ხომ კარგათ არიან?

– აკი გითხარი, ხუთიოდე თვე იქნება არ მინახავს მეთქი. მაშინ კარგად იყვნენ.

– რა ვიცი, რამდენჯერმე გკითხე და… და შენს ხმაში რაღაც ყოყმანი, რაღაც რყევა მომელანდა.

– რის ყოყმანი, რის რყევა! – მიუგო სარდიონმა. – წადი და გაახარე. მერმე ჩემთან შემოიარე, კიდევ ვისაუბროთ.

– შენ თვითონ მოდი ჩემთან.

– არა, გეთაყვა, დღეს და ხვალ გარეთ ვერ გამოვალ მიზეზს მერმე გაიგებ. მაშ შინიდან პირდაპირ “იქ” წახვალ?

– “იქ” წავალ, თორემ მანამდე რომ მტაცონ ხელი, ძალიან უხერხული იქნება.

და დამწვარი ხელი სამ დღეში მეასეჯერ მოისვა მარცხენა ჯიბეზე.

– მანდ არის? – ჰკითხა სარდიონმა.

– აქ არის.

სარდიონი შეყოყმანდა მერე მკლავში ხელი სტაცა და თითქმის შეემუდარა:

– ნოდარ, ერთხელ კიდევ მოიფიქრე. ნუ მისცემ, ნუ გაამჟღავნებ.

– ისევ დაიწყე?

– დამიჯერე, ნოდარ, მაგ ხალხს შენზე უკეთ ვიცნობ მეთქი. არ დაგიფასებენ, მოგატყუებენ და ხელცარიელს დაგტოვებენ.

– გეყოფა, სარდი, გავიგე. ვერ დამაჯერებ. ხელცარიელი კი არასოდეს არ დავრჩები. კერამისტი ვარ და საქმეს მუდამ ვიშოვნი.

– მაგას არ გეუბნები. შენ საშინელ იარაღს აძლევ ხელში, რომელიც სულ სხვაგან და სხვანაირად იქნება მოხმარებული.

– ნუ გეშინიან, დაზღვეული ვარ. აბა, გავათავოთ. აქ დგომა სახიფათოა.

– შენ იცი. – მორჩილად უთხრა სარდიონმა. – უკანასკნელად გაგაფრთხილე. დანარჩენი შენი საქმეა. მაშ ნახვამდის.

– ნახვამდის. მოგელოდები.

და ერთმანეთს დაშორდნენ.

გლურჯიშვილმა მარცხნივ გაუხვია, შუბიძე კი პირდაპირ დაჰყვა და გუშინდელივით ყველაფერს ხარბად სჭამდა თვალებით: ხალხს, შენობებს, ქვაფენილსა და მაღაზიებს: რა სწერია მავალების თვალებში სევდა თუ მხნეობა? უწინდელზე უკეთ აცვიათ თუ უარესად? შენობები ახალი კაბა-ჯუბით შეიმოსა თუ მაშინდელზე მეტად დაიძონძა? ქვაფენილი დაინგრა თუ მოიკირწყლა? ჭუჭყმა იმატა თუ დაიკლო?

და როცა აქა-იქ უწინდელზე უკეთესს რამეს მოჰკრავდა თვალს, გული სიამით ევსებოდა, ხოლო თუ სადმე გაუარესებას შეამჩნევდა, ზოგსავით ბოღმით კი არ ივსებოდა, არამედ გული ეკუმშებოდა და ისეთ ტკივილსა და სირცხვილს ჰგრძნობდა, თითქო მინაბარს ვერ მოუარა და თავის ბედოვლათობა საქვეყნოდ გამოჰფინაო…

მარცხნივ, რკინისგზის სამმართველოს გვერდით, ახალს, თლილი ქვის დიდ შენობას მოჰკრა თვალი და გზიდან გადაუხვია. სიხარულით უმზერდა ხალვათს, განიერ-ფანჯრიან შენობას, და გაიფიქრა:

“დიდებულია. ხელახლად ვპოულობთ ჩვენს სახეს; ვისაც საკუთარი სტილი არა აქვს, მას საკუთარი კულტურაც არა აქვს”.

წამოვიდა და ახლად-გაყვანილ ქუჩაზე გამოიარა.

“მშვენიერია
– გაიფიქრა, მაგრამ თითო და ორ-სართულიანი ქოხმახები რომ დაინახა, სთქვა: – “ეს კი არ მესმის. რად გადაუქცევიათ შუა-ქალაქი სოფლად?”

გვერდით კრიალა და მძიმე ვაგონმა გაუარა.

“საუცხოვოა, მაგრამ… – და გაახსენდა, რომ ოდესღაც აქაურ გაზეთში ამოიკითხა: თითო ვაგონი ოცდაათ-ათასამდე დაჯდაო, და სთქვა: “მაშ თითო ვაგონი სამიოდე სამ-სართულიან სახლს ყიდულობს.

დღე იყო და ვერ დაინახავდა, ქალაქი როგორ უნდა ყოფილიყო განათებული. მაგრამ ლამფების რიგს თვალი გაავლო და გაიფიქრა:

“დიდებულია”. და მოაგონდა წეღანდელი საუბარი. მცხეთას რომ გამოსცდნენ, ნოდარი ხარბად დააშტერდა ზაჰესს და რამდენიმე აღტაცებული სიტყვა სთქვა:

– ნუ ჩქარობ, – შეანელა სარდიონმა, – ჯერ დასთვალე რამდენი დაჯდა და მერმე სთქვი.

– გესლი მოიშორე, სარდი, – უპასუხა ნოდარმა, – მართალიც რომ იყოს, დათვლა აღარაფერს არგებს. ახლა იმაზეღა უნდა ვიფიქროთ, როგორ გამოვიყენოთ ეს უამრავი ენერგია.

– ვერ გამოიყენებ. ჯერ სახურავი ააშენეს და საძირკველზე ეხლაღა ჰფიქრობენ.

– დამიჯერე, მალე ათი ამოდენა სადგური არ გვეყოფა.

– ვითომ? რისთვის?

– ფინჯანი დაგავიწყდა.

– ჰო, მართლა, დამავიწყდა, – დაეთანხმა სარდიონი

– ეს ფინჯანიც რომ არ იყოს, ისედაც დაგვჭირდება. ნუ სჩქარობ. ათიოდე წელიწადი მოითმინე და მერმე ჩემი ნათქვამი გაიხსენე.

უცებ ვიღაცას მოჰკრა თვალი. ერთი უცნობი შესდგა და ნოდარს დააშტერდა.

“რა ღმერთი მიწყრება! – გაიფიქრა შუბიძემ. – მერეც მოვასწრებ ყველაფრის ნახვას. – და იმ ვაგონს შეახტა, რომელიც სამს საშუალო შენობას უდრიდა.

ვერაზე ნოდარს საკუთარი სახლი აქვს – არა, ნოდარს კი არა, იმის ცოლს, სიდონიას, მზითევში რომ მოჰყვა – ერთსართულიანი, ხუთოთახიანი, ფართე, სუფთა და ნათელი. სახლს უკან პატარა ბაღიც აქვს, სადაც შუბიძე თავისუფალ დროს დიდი ხალისით და სიყვარულით მუშაობდა ხოლმე.

აგერ მისი წყნარი ქუჩაც, აი მისი თეთრი და მხიარული სახლიც. ფანჯრებს თხელი სუზანები აქვს ჩამოფარებული. ჯერ ადრეა, რვა საათიც ძლივს იქნება, მაგრამ ალბათ ყველანი ზეზე იქნებიან.

ნოდარის დედა მართა რიჟრაჟზე დგებოდა და სანამ მისი შვილი და რძალი სიდონია ადგებოდნენ, მოახლეს მოიშველებდა, დატრიალდებოდა და ყველაფერს დამზადებულს დაუხვედრებდა ხოლმე.

ეხლაც ყოველივე მზად იქნება. ოთახებიც მოკრიალებულია. მაგიდაზე სამოვარი ჩიფჩიფებს. სიდონიაც ან ფეხზეა, ან ეხლაღა დგება. გაიოზი – ნოდარის შვილი, მისი ერთა, ბუთხუზა, ფუნჩულა, ანცი და გრუზა ბიჭია, – საცაა თერთმეტისა შესრულდება. უკვე სკოლაში დარბის და ამ ჟამად, ამ დილას, აი ამ წუთში, ფაცაფუცით ემზადება გასაქცევად.

ნეტა იცნობს თუ არა მამას? რა თქმა უნდა, ვერ იცნობს. მაგრამ ეს არაფერია. სიდონიაც და ნოდარის დედაც პატარა გაიოზს თავსა და გულში რვა წელიწადი ალბათ ყოველ დღე ცეცხლსავით უბერავდნენ და უღვივებდნენ მამის ხსოვნას.

“შვილო გაიოზ, – ღიმილით ეტყვის ნოდარი, – იცანი მამა შენი?”

გაიოზი ჯერ აირევა, მერმე გაიღიმებს და დაკარგულ მამას კისერზე შეასკდება.

და საცაა, ორი წუთის შემდეგ, ამ პატარა სახლში, სიხარულის ალიაქოთი შადრევანივით იფეთქებს. დედა მართა – ალბათ თოვლივით გათეთრებული, შვილის მოლოდინით დანაოჭებული, დაბალი და მკვირცხლი ბებრუცუნა – მჭლე მკლავებით ეკალივით ჩამოეკიდება მკვდრეთით ამდგარ ერთას და მკერდს ცრემლით მოურწყავს.

სიდონია – მისი ერთგული და დატანჯული მეგობარი, რვა წლის ნამარხულევი, თითქმის ობოლი და თითქმის ქვრივი – ჯერ დავარცხნილიც არ იქნება. თმა-გაშლილი, გაწეწილი გამოვარდება და ნოდარს ჩაეხვევა.

დიდ სიხარულს ძლიერ დარდსავით ცრემლი სწყურია. ოთხივენი ატირდებიან. შვების ცრემლებით მოლბებიან და…

და მოღიმარე, მხიარული, სიხარულით გაჟღენთილი ნოდარი ბალღივით არბის ხუთიოდე საფეხურს, ნერვიულად აწკარუნებს ნაცნობ ზარს და გულის ფანცქალით უცდის კარის გაღებას.

წამი წუთად გადაიქცა, წუთი საათივით გაიჭიმა. რა ამბავია! რა მოხდა! ჩქარა გააღეთ, მალე შეუშვით, თორემ გული მიელია.

და ზარის წკრიალს უმალვე ძლიერი კაკუნი მიაყოლა.

შიგნით მეორე კარის ჭრაჭუნი და ფეხის ხმა გაისმა. მერმე გასაღებმა დაიჩხარუნა. ღია კარში ვიღაც დედაკაცი, ვიღაც ხნიერი მოსამსახურე გამოჩნდა და –

– ვინა გნებავთ? – წაილუღლუღა.

ვინცა ჰნებავს, ნოდარის საქმეა. რა საჭიროა მახარობლის შეგზავნა, გაფრთხილება და ტალანში მოცდა! თვითონვე შევა, შევარდება და ობოლ ოჯახში სასიხარულო ელდას მეხსავით შეიტანს.

ტუჩებზე ხელი დაიდო, მსახურს დუმილი ანიშნა, მეორე კარი გამოაღო და ისე შევიდა სასადილოში, როგორც საკუთარ ოჯახში შედიან ხოლმე: თავისუფლად და გაბედულად, თან ხალვათი ღიმილი და მწვავე სიხარული შეიტანა.

თავისიანებისთვის მოულოდნელი ელდა შეჰქონდა, მაგრამ კარებშივე ნამეხარივით შესდგა, რადგან სასიხარულო ელდა გაოცების ელვად გადაექცა, რომელმაც პირი იბრუნა, თვითონ ნოდარს დაჰკრა თავში და სადღაც ქუსლებში ჩაიკარგა.

მაგიდის ირგვლივ სამნი ისხდნენ და ჩაის სვამდნენ: გაიოზი, სიდონია და… ნოდარის სიყრმის მეგობარი ლევან შაბრიშვილი.

პატარა გაიოზს სავსე პირი ღია დარჩა. სიდონიას ტუჩები აუთრთოლდა, ხელები ქვევით ჩაუვარდა, ხოლო ფართედ დაჭყეტილ თვალებში სიხარულის ნაცვლად სასიკვდილო შიში და ძრწოლა ჩაუსახლდა.

ერთ ხანს განწირულივით შეჰყურებდა ქმარს თუ ნაქმარევს, შემდეგ ჩუმი ხმით გადმოაგდო: “ვაი მე!” და ალაგიდან მოსწყდა. მოსწყდა და, თმა-გაშლილი, შველივით გაიქცა. მეორე ოთახში შევარდა, კარი მიიხურა და გასაღებით ჩაიკეტა.

ნოდარი კედელს მიეყუდა. უძრავად იდგა და გაშტერებული, გაოცებული თვალები ცოლისა თუ ნაცოლარის ზურგიდან ლევანზე გადმოიტანა.

სტუმარი თუ მასპინძელი, ნოდარის მეგობარი თუ ნამეგობრალი – ინჟინერი ლევან შაბრიშვილი – უკვე ზეზე იდგა, მორცხვად იღიმებოდა, ხელებს უაზროდ აფათურებდა, უცნაურად იშმუშნებოდა და არ იცოდა, რა ექნა და რა ეთქვა, ტანზე ხალათი ეცვა და ეტყობოდა, რომ ახლად შემოსული კი არ იყო არამედ აქაური შინაური, ამ ოჯახის წევრი, ან… ან პატრონი.

ოცი წლის ნამეგობრალი იყვნენ და ერთმანერთს თავიანთ-თავზე უკეთ იცნობდნენ. თავდაპირველად ლევანს ერთი რამ ემცნაურა. ერთი რამ ეცა ტვინსა და ყურში: ნოდარის მარცხენა ხელის სალოკი თითი ისე აკაკუნებდა კედელზე, თითქო წამის მეათედს ითვლიდაო. ასე აფართხალდებოდა ხოლმე ეს თითი მუდამ, როცა ნოდარის სულში დიდი რამ შფოთი შეიჭრებოდა. თრთოლა, კანკალი, რაკუნი და ფართხალი უებარი მაჩვენებელი იყო ნოდარის გუნებისა, და ლევანსაც ასჯერ უთქვამს მისთვის: – მაჩვენე შენი ტერმომეტრი… მაგ თითზე გეტყობა ყველაფერი.

და აი, ეს თითი-ტერმომეტრი ეხლა დაკლულ ქათამივით ფართხალებდა და მრისხანე დუმილს მწვავე კაკუნით არღვევდა.

“იქნებ მდგმურად ჩასახლდა და… მეტი არაფერი?”. – გაუელვა ნოდარს, და იმედნეულად გაიღიმა, მაგრამ სიდონიას “ვაი მე” და გაქცევა რომ გაახსენდა, თვითონაც “ვაიმე” ამოიკვნესა გულში და თავში გრიგალი შეეჭრა.

ბალღი მობრუნებული დარჩა; იჯდა და გაოცებული თვალებით ხან “ძია ლევანს” შესცქეროდა, ხან უცნობს სინჯავდა, თანაც პატარა გულით ჰგრძნობდა, რომ ვიღაც ახალმოსულმა, ასე უცნაურად რომ არახუნებდა კედელს, ამ მყუდრო ოჯახში რაღაც ქარიშხალი შემოიტანა და აქამდე სუფთა ჰაერი ელვით და ჩუმი ქუხილით გაჟღინთა.

გაიოზი ამ ელვას ნათლად ხედავდა უცნობის სახეზე, რომელიც უცნაურად იკლაკნებოდა და საოცარი სისწრაფით იცვლებოდა. ნეტა ვინ არის ეს შავი კაცი? რად შემოიჭრა ყაჩაღივით? რად აკაკუნებს ამ კედელს? ან მუდამ დინჯი და უშიშარი “ძია ლევანი” რაღად დაიბნა და აირია? რატომ არაფერს არ ეტყვის? თუ მტერია, მტრულად დაუხვდეს და თუ სტუმარია, რატომ გამარჯვებას არ ეუბნება და დასაჯდომად სკამს არ სთავაზობს?

ან დედას რაღა დაემართა? ასე შეშინებული გაიოზს არასოდეს არ უნახავს… მას შემდეგ აღარ უნახავს როცა… სამი თვის წინათ გაიოზს ბებია მართა უკვდებოდა. მანამდე ძია ლევანი მხოლოდ სტუმრად მოდიოდა ხოლმე, მართას სიკვდილის შემდეგ კი ამ სახლში გადმოვიდა და გაიოზს მამობა დაუწყო.

მაგრამ ბებია მართა რომ კვდებოდა, გაიოზის დედა მხოლოდ დარდობდა, სტიროდა კიდევაც. ახლა კი, შვილმა დედის სახეზე ჯერ უნახავ შიშს მოჰკრა თვალი და მისი ელდანაცემი “ვაი მე” ახლაც ყურებში უწივის. გარდა ამისა, რად მოსხლტა, რად გაიქცა, რად ჩაიკეტა კარი?

ამ დიდმა კითხვებმა სწრაფად გაურბინა პატარა თავში და პასუხს ლაპარაკიდან მოელოდა, რომელიც საცაა უნდა დაწყებულიყო. მაგრამ ორივენი ჩუმად იდგნენ და თავიანთ-თავს ებრძოდნენ.

– გაიოზ, – ხმა ამოიღო ძია ლევანმა, – დაგიგვიანდა.

გაიოზს ჯერ ერთი ჭიქა არ დაელია. საათს აჰხედა. ჯერ ადრე იყო, ჯერ ოცი წუთი კიდევ ჰქონდა.

– წადი, – დაუმატა ლევანმა, – იქ სადმე დალიე, ან მაწონი შესჭამე.

ხელი წაავლო, მიატრიალა და ტალანში გაიყვანა. ბავშვი უხმოდ დაემორჩილა და ერთი წუთის შემდეგ სწრაფი ნაბიჯით გავიდა.

ლევანმა კარი ჩაუკეტა, მეორე კარიც გამოიხურა და ნოდარს აჰხედა. ახალმოსული ისევ წეღანდელივით იდგა, ოღონდ ორივე ხელი მძიმე სკამის ზურგისთვის ჩაეჭიდნა, ოდნავ მოხრილიყო, დამწვარ თითს ახლა სკამს ურახუნებდა და ამღვრეული თვალები კედლისათვის მიებჯინა.

ლევანმა თავის-თავი უკვე იპოვა. ნელი ნაბიჯით შემოუარა მაგიდას და წეღანდელ ალაგზე შესდგა. გრძნობდა, რომ პირველი სიტყვა თვითონ უნდა ეთქვა, თოფივით გატენილი ოთახი როგორმე უნდა დაეცალნა და აყენებული ჩახმახი სულ ნელა, უხმოდ უნდა ჩამოეშვა. უნდოდა თბილად, ძველებურად, მეგობრულად ეთქვა: “გამარჯვება, ძმაო ნოდარ! საიდან გაჩნდი, როდის ჩამოხვედი?” და ორივე ხელი ჩამოერთმია. მაგრამ ლევანის მაგიერ ვიღაც სხვამ ერთადერთი სიტყვა მიუგდო – მშრალი, ცივი და უგულო: “დაჯექი”.

და ორივეს – მთქმელსაც და გამგონსაც – უმალვე გაახსენდათ გამომძიებელი, რომელიც დასაკითხად შემოყვანილ მდაბიო ვინმე ბრალდებულს სწორედ ასე ცივად ეუბნება ხოლმე: “დაჯექი”.

და ამ “დაჯექის” გაგონებაზე თითმა რაკუნს მოუხშირა.

ლევანი სხვანაირ კილოს ეძებდა და სულ სხვანაირს წააწყდა. მაგრამ გვიანღა იყო გამოცვლა. აღარ შეეძლო თბილად ეთქვა: “გამარჯვება, ნოდარ! კაცო, საიდან გაჩნდი, როდის ჩამოხვედი?”

მაგრამ გაყინული “დაჯექიც” უკუ აგდო და ნაძალადევი ღიმილით ჰკითხა:

– ეგ ხელი სად დაიწვი?

დამწვარმა თითმა კიდევ მოუხშირა რახა-რუხს. ლევანმა ისევ იგრძნო, რომ ის ხელი მის მიერ უხეშად მოთრეული საბაბი იყო ჰაერის გაწმენდისათვის, უქმი ცდა იყო კილოს პოვნისთვის, და ისევ აჯობებდა ეკითხნა: “როგორ იმგზავრე, ნოდარ? რა ამბავია ემიგრაციის ბანაკში?”

ნოდარმა მასპინძელს გესლიანი ღიმილი შეასხა, თითქოს ეუბებოდა: “მაგაზე ნამდვილი სათქმელი ვეღარ იპოვნე?” და ხრინწიანი ხმით ჰკითხა:

– ჯერ ეს მითხარი, ვინა ხარ აქ… ვინა ხარ ამ ოჯახში, სტუმარი თუ… თუ მასპინძელი?

ამ კითხვამ იდუმალების ფარდა ქაღალდივით გაფხრიწა. დრო იყო ნამალევი თქმულიყო და ნაჩუმარი გამოჩენილიყო. ლევანი არც ლამობდა ამ წამის გადიდებას და თვითონაც ეძებდა შესაფერ სიტყვებს. ოღონდ ეგონა, წაიბორძიკებდა, და ეშინოდა სათქმელი ლუღლუღით არ ეთქვა.

– მასპინძელი გახლავარ.

და ეს ორი სიტყვა ისე მტკიცედ წარმოსთქვა, რომ თვითონაც გაოცდა. ნამეტნავად უკვირდა, რატომ არ უთხრა: “მასპინძელი ვარ”, და რად იხმარა ასეთ დროს მწვავე და კადნიერი “გახლავარ”. რაც უნდა იყოს ძმადნაფიცები არიან. სიდონიაც ნოდარის ნაცოლევია და ეს ავეჯიც, ბინის მთელი მორთულობაც ამ კაცს ეკუთვნის… ან მისი ნაკუთვნებია.

მაგრამ არა უშავს-რა: ლევანი კმაყოფილიც იყო, რომ ეს სიტყვა იხმარა, რადგან მტკიცე ხასიათი ჰქონდა და დოსტაქარი რომ ყოფილიყო, სურდოს მკურნალობასაც კი ნეშტარით შეუდგებოდა.

ნოდარის თითი ავტოს მოტორივით არაკუნდა. ლევანი უძრავად იდგა და ერთ თვალს იმ თითს ადევნებდა, მეორე კი ნოდარის სახეზე ჰქონდა მიბჯენილი, რომელიც ტკივილის ელვისგან თრთოდა და იგრიხებოდა.

“ეს წუთი გადასჭრის ყველაფერს” – გაიფიქრა ლევანმა და მარჯვენა ხელი უნებურად ჯიბისკენ წაიღო.

ნოდარმა სკამი იქით გადასდგა. თითი ჰაერში აუთამაშდა. კრიჭა შეეკრა და ხელები თავისთავად მოეკუმშა. უნდოდა რაღაც ექნა თუ ეთქვა – რაღაც უკმეხი, შხამიანი და სახიფათო. მაგრამ ამ დროს – სწორედ ამ დროს – ჩაკეტილ ოთახიდან უცნაური ხმაური მოისმა. ნოდარმაც და ლევანმაც ყური მიუგდეს და მიჰხვდნენ: იქ, ჩაკეტილში, სიდონია ქვითინებდა.

იდგნენ და ხმა ვეღარ ამოეღოთ. ჩამხჩვალი, ჩუმი და ნაგლეჯად ამოვარდნილი ტირილი, თითქოს ორივეს ალხობდა, არბილებდა, დაჭიმულ სიმებს ადუნებდა, და ნოდარის თითმაც თითქო ფართხალს დაუკლო.

დედა-შენი… დედა-შენმა აქ რაღაც დაგიტოვა. – უცებ ალაპარაკდა ლევანი.

– დედამ? – გაოცდა ნოდარი იმის გამო, რომ მშობელი ეხლაღა გაახსენდა, სხვამ გაახსენა. და ოთახს თვალი მოავლო. თითქო ვინმეს ეძებდაო. “რა იქნა?.. სად არის დედა?”

– დედა-შენი? – ისე ჰკითხა მასპინძელმა, თითქო კითხვა ვერ გაიგოო, და თავი ჩაჰღუნა.

– ჰო, დედა. სად არის დედა?

ლევანმა უფრო დაბლა ჩაღუნა თავი და სდუმდა.

მეორე ოთახში სიდონიას სლუკუნმა იმატა.

– დედა სად არის მეთქი, ლევან?

ლევანმა თავი ასწია, თვალებში შეხედა და ჩუმი ხმით ჰკითხა:

– ნოდარ… – და დუმილის შემდეგ დაუმატა: – უკვე სამი თვე გავიდა. ფილტვების ანთება ჰქონდა.

ნოდარმა დამწვარი ხელი მკერდზე მიიდო, ღრმად ამოიხვნეშა და ბარბაცით იქვე სკამზე დაეშვა.

წეღან ლევანი გუმანით მიხვდა, რომ სიდონიას ქვითინმა აყენებული ჩახმახი ნახევრამდე დაუშვა, ეხლა კი დედის სიკვდილმა თითქო კარ-ფანჯარაც გამოაღო და მოშხამულ ოთახში გრილი და სუფთა ჰაერი შემოუშვა.

– დაიცა… აქ მოიცა, – უფრო დაბალი ხმით უთხრა ლევანმა, – წავალ, სიდონიას დავხედავ – და მეორე კარისკენ გაემართა. და სანამ გავიდოდა, დაინახა, რომ ნოდარმა ისე ჩაიქნია თავი, თითქო თავის ბედს სჩიოდა, ან ლევანს ეუბნებოდა: ჰო, წადი, სიდონიას მიჰხედეო.

ჩაკეტილ ოთახში ჩურჩული გაისმა, მერმე გახშირდა, სამაგიეროდ ქვითინი ჯერ სლუკუნად გადაიქცა და შემდეგ სრული დუმილი ჩამოვარდა.

როცა ათიოდე წუთის შემდეგ ლევანი სასადილოში შემობრუნდა, ახალ-მოსული ისევ გახევებული იდგა და ეტყობოდა, ნამეგობრალის დაბრუნებას ელოდებოდა. ეხლა მთელი ტანით თრთოდა და ფორხილით ამბობდა:

– წეღან… წეღანვე მინდოდა შენი ნახვა, სანამ… მანამ გავიგებდი, რომ შენ ამ სახლში… მაგრამ გადავდოთ.
– გადავდოთ, – უმალვე დაეთანხმა ლევანი.

– ასე სჯობია.

– სჯობია.

– მაშ… – უნდოდა ეთქვა “მშვიდობით”, მაგრამ სთქვა – მაშ წავალ.

– წადი.

და ლევანის “წადი”, “სჯობია” და “გადავდოთ” წეღანდელ “დაჯექი”-ვით მშრალი და ცივი აღარ იყო, მაგრამ არც ოდინდელივით თბილი, არამედ მუდამივით დინჯი, წყნარი და იმ წითელ მაგიდასავით სწორი, სადაც ლევანი იჯდა ხოლმე და თანამშრომლებს მოკლედ და მკაფიოდ უჭრიდა:

– კარგი… არა… წადით… მოიტათ.

და ნოდარიც წამოვიდა. ისე წამოვიდა, როგორც სამი თვის ნაწოლარი გამოდის ხოლმე სამკურნალოდან.

წეღანდელივით ქალაქს აღარ ათვალიერებდა. გულზე ლოდი აწვა, თავში ბინდი ედგა და წინ კაეშანი მიუძღოდა.

ერთი საათის შემდეგ სარდიონთან შევიდა და უთხრა:

– ოთახი მინდა. – და ჩამოჯდა.

სარდიონმა შეჰხედა. ენა დაიდუმა და გავიდა. ათიოდე წუთის შემდეგ ისევ შემოვიდა და მოკლედ მოსჭრა:

– მზად არის. – და ვეღარაფერი ვერ შეჰბედა.

ნოდარი ლასლასით გავიდა და ისე ჩაიკეტა კარი, როგორც წეღან სიდონიამ. შემდეგ ნამეხარ გულზე ხელი მიიდო, თითქოს შისი შემაგრება ეწადოს. ოდნავ წაბარბაცდა და ჩაზნექილ საწოლზე მიეგდო. და ის საწოლიც ნოდარსავით აკრუსუნდა, აკვნესდა და დროგამოშვებით ისე მოსთქვამდა, და ოხრავდა, თითქო ზედმწოლარეზე მგლოვიარედ იყო და ზარს ეუბნებოდაო.

მაშ ასე: დედა ჰყავდა და აღარა ჰყავს, შვილი ეზრდებოდა და ვეღარც კი იცნო, ერთი მეგობარი – საყვარელი, უმაგივრო, ერთგული ცოლი ჰყავდა და ისიც მოჰპარეს.

“დიაღ, მომპარეს. არც კი შემატყობინეს”.

სამი თვის წინათ, როცა დედა უკვდებოდა, ან უკვე მკვდარი ჰყავდა, სიდონიასაგან უკანასკნელი წერილი მიიღო, ათჯერ მაინც წაიკითხა, მაგრამ იქ გადაკვრითაც არაფერი ეწერა, ახლაც ჯიბეში აქვს ის წერილი.

და მოთელილ ქაღალდს დაუწყო კითხვა:

“ჩემო ნოდარ”. – და ეხლაღა აკვირდება: აღარც “ძვირფასო”, აღარც “იმედო”, აღარც “სიცოცხლევ”: მაშ რაღაც მომხდარა, სადღაც რაღაც გამწყდარა. რამ გააბრუა მაშინ მაგრე რიგად, რომ ეს მშრალი და ცივი დასაწყისი აქამდე ყურად არ იღო? ჰო, მართლა, მაშინ სხვა რამით იყო დაყრუებული, დაბრმავებული.

“მოთმინება გამომელია. მეტის ატანა აღარ შემიძლიან”.

ცხადია, აშკარად ამბობს ყველაფერს. მაგრამ ნოდარმა ამასაც არ დასდო ფასი, რადგან რვა წელიწადში ერთი წერილიც არ მიუღია, რომ იგივე “აღარ შემიძლიან” არ წერებულიყო.

ფინჯნის ბრალია, ფინჯნისა!

“რაკი შენი ლანდები (ჰმ, ლანდები! – გაიფიქრა ნოდარმა) ჩემს თავსა და ჩვენს შვილს ამჯობინე, პასუხიც სავსებით მარტო შენ უნდა იკისრო”.

მარტო ნოდარმა უნდა იკისროს! ესეც ცხადია. აკი კისრულობს, აკი ჰგდია სხვის ოთახში და მოღვარებულ კაეშანს მარტო ებრძვის, – მარტოდ-მარტო, ისევ მარტო, ისევ ერთი, ერთად-ერთი!

“…და ნუ გაგიკვირდება, თუ იმანაც დაგივიწყა, ვინც რვა წელიწადია თითქმის აღარ გაგონდება”.

განა ამაზე პირდაპირ კიდევ შეიძლება აზრის გამოთქმა?! “ნუ გაგიკვირდება!” აკი არც უკვირს!. დიაღ, აღარ უკვირს, მაგრამ ეს ოხერი გული ლამის ამოფრინდეს და ამ სულელმა ცრემლმა ლამის სულ დაალბოს ეს წერილი. და ისე ამოიოხრა: “ვაი მე!”, თითქოს ის გულიც ამოეყოლებინოს. ამოიოხრა და სიდონიას წეღანდელი “ვაე მე”, გაახსენდა.

მართლა ვუი შენ, ნოდარ შუბიძევ, რადგან ასე უცებ დაობლდი, დაქვრივდი და მთელ ქვეყანაზე ოხერ-ტიალად დარჩი. მაგრამ განაგრძე კითხვა, იქნებ იქ მაინც იპოვნო გულის მოსაოხი და ცრემლის მოსაშრობი.

“შენ მიერ გამოგზავნილ ფულს მარტო გაიოზის აღზრდაზე ვხარჯავ, ჩემზე კი მანეთსაც აღარ ვიმეტებ.

აჰა, ცხადზე-უცხადესია! “ჩემზე კი მანეთსაც აღარ ვიმეტებ (წინათ იმეტებდა), რადგან ეხლა უშენოდაც შემიძლიან ვიცხოვრო”.

რა თქმა უნდა, შეუძლიან! ძალიან ადვილადაც შეუძლიან. ახალი ქმარი თუ საყვარელი იშოვნა (ეხლა ვიღა გაარჩევს) და იმის ხარჯით სცხოვრობს. მაგრამ რამ გამოატვინა ნოდარ შუბიძე, რომ ეს სტრიქონებიც ვერ გახსნა და ცხადი გასაგები ვერ გაიგო!

“ფინჯანი, წყეული ფინჯანი!” – წამოიძახა და განაგრძო:

“დროა გათავდეს და ჩვენს წარსულს მიჯნა დაედოს”.

რაო, რა სწერია? დროა გათავდეს?.. აჰა, მორჩა და გათავდა!.. და მიჯნა დაედოს… დიდებულია, ჩაყრილია! წეღან, ორი საათის წინათ ისეთი მიჯნა დაედო, – არა, დაედო კი არა, ჩაითხარა, უფსკრულივით ჩაინგრა, – რომ იმ ზვარს, იმ უნაპირო და უძირო ხრამს არწივიც ვეღარ გადაუვლის.

რა ფუქსავატია, რა ბეყეჩა ვინმეა ნოდარი!

“წყეული, შეჩვენებული ფინჯანი!” – და ფაიფური მაგიდაზე გადააგდო. ფინჯანმა ზარის ხმით გაიცინა, ყირამალა შეტრიალდა, პირქვე დაემხო და გახევდა.

ნოდარმა ძლივს ჩაიკითხა წერილი, რომელიც ვერხვის ფოთოლივით კანკალებდა, რადგან დამწვარი თითი ქვეიდან გრიგალივით ეხეთქებოდა და იალქანსავით ჰფურთნიდა.

წერილიც გადააგდო. მოიბუზა და კედლისკენ გადაბრუნდა, თითქო ვინმესი სცხვენოდა და პირსახეს იმალავდა.

სადილის დროს სარდიონმა კარი დაურახუნა.

– არ მინდა. – უპასუხა და ფანჯარას მიუჯდა.

ვახშამმა რომ მოაწია, ერთხელ კიდევ დაუკაკუნეს.

ნოდარმა ბრაზით შესძახა:

– არ მინდა მეთქი!

და სამ დღეს იჯდა ტუსაღივით და დროგამოშვებით იძახდა:

– აკი გითხარი, არ მინდა!.. თავი დამანებე!.. გეუბნები, არ მინდა მეთქი!

ხოლო მეოთხე დილას ასე ჰფიქრობდა:

“დედა მომიხუცდა, გაცივდა და ფილტვების ანთებას გადაჰყვა. მაშ ბრალი არავისაც არ ედება. აქ რომ ვყოფილიყავი, ვერც მე ვუშველიდი”.

რასაკვირველია, ვერაფერს უშველიდა. რა თქმა უნდა, ბრალს ვერავის დასდებდა, რომ არ მისწერეს, ესეც გასაგებია. მაშ დედის საქმე გათავებულია.

“გაიოზი ჩვენთვის არავის წაურთმევია. საბრალო სიდონია რვა წელიწადს უჩემოდ ზრდიდა, და რადგან უკვე გათხოვდა, და შეიძლება მეორე და მესამეც ეყოლოს, ამიტომ”…

ამიტომ სიდონია გაიოზის თავს არ შეედავება. ესეც ცხადია და გათავებულია.

“თვითონ სიდონია ხომ”…

სიდონიას საქმეც ხომ მორჩომილია. ვერაფრით ვეღარ უშველის, და თუნდაც რომ მოახერხოს, არც იკადრებს: რა ოხრად უნდა ქალი სხვისი ნატუჩარი, ნახელარი და მონათელი? ჩანჩურაც აღარ მიიკარებს თავის და სხვის ნაცოლარს, მაშ რად უნდა შეირცხვინოს სახელი ნოდარ შუბიძემ. დიდებული სახელი, დიაღ, დიდებული, რადგან ასეთია მისი მომავალი: ხვალ თუ ზეგ მეხივით გავარდება და მთელ ქვეყანას მოედება.

და ფინჯანს ორივე ხელით მაგრად ეჭიდებოდა, თითქოს ეშინოდა, ჩიტივით არ გამიფრინდესო.

არა, რაღა ლევანს აეკიდა, რაღა ლევან შაბრიშვილს შეეფეთა, ნამეგობრალს და ერთად-ერთ ინჟინერ-კერამისტს, რომელიც პარიზიდანვე აირჩია დამხმარედ და შუამავლად? ბედის სიცილია, უბრალო შემთხვევაა, ზევიდან ჩამოვარდნილი აგური რომ ვინმეს დაეცემა, ან ვაგონი გაიტანს, ყველა მისი ნაცნობ-ნათესავი იტყვის ხოლმე: “რაღა იმ უბედურს დაემართაო?” და ეს “უბედური” დღეს ნოდარ შუბიძე გამოდგა, ბედნიერად კი ნამეგობრალი ლევანი მოეჩვენა, რომელიც მრავალ ქარტეხილს გადარჩა, რადგან მუდამ შორს იდგა გრიგალების ბუდესგან და მხოლოდ თავის დარგში მუშაობდა – თავჩაღუნული, დაძაფული და კამეჩივით გამძლე.

თუმცა რა ბედენაა! ლევანს გაჰყვა თუ სხვა ვინმეს, რა ფასი აქვს? პირველ დღეს გულის თქმას აჰყვა, პატივის შელახვა იუკადრისა და სერიოზულად ჰფიქრობდა უკანვე დაბრუნებას, ახლა კი ამაზე თითქმის ეცინებოდა და თავის-თავს არიგებდა: “შე ტუტუცო, ეს ფინჯანი, ქვეყნის საჭე, ხელში გეჭიროს და ცოლის დაკარგვის გამო გასწირო შენი თავიც, შენი სახელიც, შენი მშრომელი ხალხიც და მისი მომავალიც?! ალბათ გავგიჟდი, თორემ ეს სისულელე თუნდ ერთ წამითაც როგორ მოიკიდებდა ფეხს ჩემს თავში?”

აგრეა, ცხადია, გაგიჟდა, დროებით შეირყა. ან რა ექნა? ნოდარიც ხელმოცარულია და ისიც ყალბი სიამაყით, ხავსმოკიდებული თავმოყვარეობით არის გაჟღენთილი. მაგრამ რა დროს ეს არის!

“ჯანდაბას სიდონიაც და ჩემი თავიც!” – ღრმა რწმენით წამოიძახა და ერთხელ კიდევ გადალახა საზღვარი.

ფითრის ფერი ედო, მაგრამ უკვე განკურნებული იყო: ფეხზედ მაგრად იდგა, თვალები ულივლივებდა, სახეზე ხალისიანი ღიმილი უთრთოდა და ხმაც მტკიცე ჰქონდა. როცა სარდიონი შემოუშვა, ფული მისცა და უთხრა:

– ნურაფერს დამაკლებ, ნურც თქვენ დაიკლებთ. დღეს ერთი კარგი სადილი შეამზადებინე და… ჰო, ის უნდა მეთქვა: საათის სამზე სიდონიასთან გადი და გაიოზი… გაიოზი მოიყვანე… უთხარი, დღესვე უკან გამოვგზავნი თქო.

– მეტი არაფერი ვუთხრა? – ყოყმანით ჰკითხა სარდიონმა.

– მეტი არაფერი… ჰო, მართლა, შენს კნეინასთან ბოდიში მომხადე. ოთხი დღეა აქა ვარ და ვერც კი მოვიკითხე. ახლა მეჩქარება… სადილად დავბრუნდები და მეც მოვთხოვ შენდობას. მაშ ჯერჯერობით კარგად იყავით.

და გულდინჯად გავიდა.

ერთი საათის შემდეგ შუბიძე ფართე და ნათელ კაბინეტში შევიდა, ერთ წამს კარებში შესდგა. მაგიდასთან მჯდომს გადაჰხედა, გაუღიმა და ხელგაწვდენილი გაემართა მისკენ, თანაც მიაძახა:

– გამარჯვება, ლევან!

ლევან შაბრიშვილი წამოდგა, ღიმილითვე უპასუხა და ხელი მაგრად ჩამოართვა:

– გაგიმარჯოს, ნოდარ, როგორ ხარ?

– ძალიან კარგად.

– მეგონა აღარ მოხვიდოდი.

– მართალს გეტყვი: უკანვე გაქცევის სურვილმა ერთი წუთით გამკრა, მხოლოდ ერთით, მაგრამ დავძლიე და აი… აქა ვარ.

– მაშ რატომ აქამდის არა მნახე?

ნოდარმა მხრები შეიშმუშნა, გაიღიმა, შეყოყმანდა და –

– ვინელებდი, – მორცხვად უპასუხა.

ლევანმა თვალი აარიდა და მცირე დუმილის შემდეგ დაბალი ხმით ჰკითხა:

– მერმე?

– გათავდა… მოვინელე, – უფრო დაუწია ხმას ნოდარმა, – მოვინელე, რადგან… რადგან ეს საქმე… ჩემი პირადი საქმე მცირე წერტილად მომეჩვენა თვალუწვდენელ მინდორზე… მინდორზე, რომელიც უნდა მოვხნათ… ჩვენ უნდა მოვხნათ.

პირისპირ იდგნენ. თვალი თვალში გაუყარეს. ლევანს თვალებში სიამისა და ნდობის ნაპერწკლებმა გაურბინა.

– მაშ მე… მე აღარაფერს მაბრალებ? – ჩურჩულით ჰკითხა.

– არაფერს… აღარაფერს – წრფელი კილოთი მიუგო ნოდარმა.

ლევანმა ხელი გაუწოდა. ნოდარმა თავისი დაუხვედრა. დიდხანს ეჭირათ და უსიტყვოდ იღიმებოდნენ. მერმე ლევანმა ერთი სიტყვა მიუგო:

– დაჯექი.

ნოდარს ოთხი დღის წინათ ნათქვამი “დაჯექი” გაახსენდა, უნებურად შეადარა და დღევანდელში სითბო, ნდობა და სირბილე მოეჩვენა.

ორივენი პირისპირ მიუსხდნენ მაგიდას და დადუმდნენ. ხანგრძლივი, უხერხული სიჩუმე ჩამოწვა წითელ ოთახში. ორივენი პირველ სიტყვას ერთმანეთისგან ელოდებოდნენ.

ბოლოს ლევანმა ჰკითხა:

– რას მეტყვი?

– აჰა, დავბრუნდი. ჩუმად შემოვიპარე – და გაჩუმდა.

– მართლა? მერმე?

– ვიცოდი, რომ შეეძლოთ სასტიკად დავესაჯე… მაგრამ ვეღარ მოვითმინე და წამოვედი.

– რა ვერ მოითმინე? – და თვალი თვალში გაუყარა.

– უცხოეთში ხეტიალი… აღარა მჯერა იმათი… ჩვენს ხალხს დავუბრუნდი.

– რომელ ხალხს?

– ცხადია, მშრომელ ხალხს. სხვანაირი ხალხი აღარ არსებობს. ასში ხუთი სათვალავში ჩასაგდებიც არ არის.

– მიზანი?

შენთან და “იმათთან” ერთად მუშაობა ჩვენს მშრომელ ხალხისთვის და მასთან ყოფნა ლხინშიც და ჭირშიც, ნამეტნავად ჭირში, რადგან ლხინის დროს აფრიკელებიც კი აქ ამოვლენ, გაქცევით კი ბედნიერ ცხოვრებას მხოლოდ გიჟი გაექცევა.

და ისევ დუმილი ჩამოწვა. ლევანი სწორად იჯდა და ნოდარს თვალს არ აშორებდა. ტუჩებზე ისევ წეღანდელი ოდნავი ღიმილი უთრთოდა, ხოლო შავი, ცივი, მჭრელი თვალები მოსაუბრის გულში ჰქონდა ჩაბჯენილი.

უცებ ის თვალები ნოდარის დამწვარ ხელზე გადაიტანა და შეამჩნია, რომ თითი-ტერმომეტრი ოდნავღა უკანკალებდა.

“ორგული რომ ყოფილიყო, – გაიფიქრა – თითი ფართხალს და კაკუნს დაუწყებდა”.

იმ თითიდან თვალი კვლავ ნოდარის გულში გადაიტანა, იქიდან ისევ თითზე გადმოვიდა და ბოლოს ჰკითხა:

– მაშ… რა მოგიტანე? რა გიდევს თავში?

ნოდარმა თავისებურად გაიგო და უპასუხა:

– თითქმის რვა წელიწადს ვმუშაობდი განთქმულ სევრის ქარხნებში, ქიმიკოსი და კერამისტი ვარ.

– ვიცი. პოლიტიკურად რას იტყვი?

ნოდარი არც ჩაფიქრდა, არც აირია და მტკიცე ხმით მიუგო:

– სრული ლოიალობა, სრული ერთგულება!

ლევანი კვლავ ტუჩებით იღიმებოდა, ზედა ტანით ოდნავ შესამჩნევად ირხეოდა. მკვეთრი თვალები ნოდარის გულიდან თითზე და თითიდან ისევ გულში გადაჰქონდა. შემდეგ თითქო თავისთვის წაილაპარაკა:

– ოდესღაც ეგეც საკმარისი იყო, ახლა კი… – და გაჩუმდა.

– ახლა კი შეიძლება აღარ იკმარონ? – გაოცებით დაამთავრა ნოდარმა და თვალი თვალში გაუსწორა. მაგრამ იქ ვერაფერი ამოიკითხა, რადგან მეგობრის თუ ნამეგობრალის თვალებსა და ღიმილში ვერავინ ვერასოდეს ვერაფერს კითხულობდა. დუმილის დროს მისი აზრი, მისი “ჰო” და “არა”, წყრომაც, სიამეც, დასტურიც და უარიც მუდამ გულსა და ტვინში რჩებოდა ცხრაკლიტულით ჩაკეტილი და არასოდეს თვალებსა და ტუჩებზე არ გამოდიოდა.

– ახლა კი შეიძლება აღარ იკმარონ? – ხელახლა ჰკითხა ნოდარმა და თითმა კანკალს ოდნავ უმატა.

ლევანმა ტერმომეტრის აწევა შენიშნა და ისევ ღიმილით სდუმდა.

მაშინ ნოდარმა უთხრა:

– ლევან, ყური მიგდე. – და თითის კანკალის ანარეკლი ხმაში გადმოუსახლდა, – ერთგულება ხურმა კი არ არის, რომ მოგბეზრდეთ და დაიწუნოთ. ხვალ რომ რაიმე მოხდეს, თოფი უნდა ავიღო და მტრისა და ჩემი სისხლი უნდა დავღვარო.

– საბუთს მოგთხოვენ. – ცივად მიუგო ლევანმა.

– ამ საბუთს მაშინღა მივცემ, როცა დრო დადგება – და გაჩუმდა.

– საბუთს მოგთხოვენ მეთქი. – განიმეორა ლევანმა.

– აქაურ ფულზე რომ ვიანგარიშოთ, პარიზში ორი ათასი მანეთი მეძლეოდა, აქ კი… არ ვიცი რა მომელის. შეიძლება ციმბირშიც გადამასახლონ.

– ადვილად შეიძლება. – დაუდასტურა ლევანმა.

– მიუხედავად ამისა, მაინც ვეახელი.

– საბუთი მეთქი? – ჩააცივდა ლევანი.

ნოდარმა იყუჩა. თითმა კიდევ მოუმატა კანკალს.

– საბუთი მეთქი? გაახსენა მეგობარმა თუ ნამეგობრალმა და ისე გაუშვირა ხელი, თითქო მონათხოვს ნივთსავით ხელში ჩადებას ელოდებოდა.

– საბუთი? – ჰკითხა ნოდარმა და წამოდგა.

დამწვარი ხელი აუჯანყდა. ჯიბისკენ წაიღო, ისევ ამოიღო და ლევანს გამოწვდენილ ხელში პატარა ფინჯანი ჩაუდო, თანაც დააყოლა:

– აჰა, ინებე.

და ისეთი იერი აისხა, თითქოს იმ ხელში ქვეყნის ბედი ჩაედოს.

ლევანმა იმ ფინჯანს დაჰხედა, შემდეგ გაოცებული თვალები ნოდარს აავლო და გაიფიქრა: “გაგიჟდა?” მერე ის თვალები ისევ ფინჯანზე გადმოიტანა, კვლავ ამაყად მოღიმარე ნამეგობრალს შეანათა და განცვიფრებას ოდნავი შიში დაერთო: “ცხადია, გაგიჟდა”, და ორი სიტყვაც დაუმატა: “საწყალი ნოდარი!”

და შეწუხებული ლევანი იმაზეღა ჰფიქრობდა, რომ “საწყალი ნოდარი” როგორმე მშვიდობიანად გაესტუმრებინა. უცებ მეგობრულად გაუღიმა და უთხრა:

– დიდებულია!. მშვენიერია!..

– მშვენიერი კი არა, განძია, უდიდესი განძია. – ღრმა რწმენით შეუსწორა ნოდარმა.

– რა თქმა უნდა, – უმალვე დაეთანხმა ლევანი, – ნამდვილი განძია.

– ფასდაუდებელი რამ არის! – ფორიაქით შესძახა შუბიძემ. – ორ წელიწადში ქვეყანას შეატრიალებს და მილიარდებს მოგვცემს.

“საწყალი!” – ერთხელ კიდევ გაიფიქრა, ხმამაღლა კი უმალვე დაეთანხმა: – უეჭველად, უეჭველად. – და ფინჯანი გაუწოდა. – წაიღე და მაგრად შეინახე. არავის აჩვენო, თორემ…

ნოდარი ეხლაღა მიუხვდა: “გიჟი ვგონივარ”. ფინჯანი ჩამოართვა და უთხრა:

– ლევან, ჭკუიანი, მცოდნე კაცი ხარ და მალე გაიგებ. აბა, მიყურე და მიმიხვდი.

უცებ ხელი მოიქნია, ის ფინჯანი მთელი ძალღონით კედელს მიანარცხა.

ფინჯანმა უცნაური ზრიალი მოიღო და ოთახი რაღაც ახალი, უჩვეულო და გაუგონარი ჟღარუნით გაივსო. კრიალით უკანვე გადმოხტა, მუხის იატაკზე გაგორდა და იდუმალი ჟღარუნი ერთხელ კიდევ გაიღო.

ნოდარი გაგორებულ ფინჯანს მიჰყვა. შმაგიანივით ეცა და ისე ურტყამდა მძიმე ფეხებს, თითქო გველს სჭყლეტავდაო, თანაც სიხარულით გაიძახოდა:

– აჰა, ლევან, აჰა! შეხედე!.. ნახე! დარწმუნდი!

შემდეგ უვნებელი ფაიფური აჯანყებული ხელით აიღო, განცვიფრებულ ლევანს გადასცა და ჰკითხა:

– გაიგე?.. გესმის?.. მოისაზრე? –

ლევანს სწრაფი მოსაზრება და შესაფერი ცოდნა ჰქონდა, ამიტომ პირველივე სიტყვა საგნის შუაგულს მოახვედრა:

– რისგან არის ეს ფინჯანი?

– თიხისაგან.

– რაო? – და თავის სიცოცხლეში თვალები პირველად გაახილა ასე ფართედ და განცვიფრებით.

– თიხისგან მეთქი! – ამაყი სიხარულით მიუგო ნოდარმა.

– თიხისგან?

– თიხისგან, ნამდვილი თიხისგან. – განიმეორა ნოდარმა.

– თიხისგან და… კიდევ რა?

– შვიდი მეათედი თიხა, ესე იგი უფრო მასალა, და კიდევ რაღაც… რაღაც… ძალიან იაფი. ყური მიგდე, ლევან… – და ორივე ხელით მაგიდაზე დაებჯინა. თითი სარეკელასავით არახუნდა. – ყური მიგდე. ეს თიხა, ეს ფინჯანი ფოლადზე უფრო მაგარია.

– დაუჯერებელია.

– ეხლავე დაიჯერებ… აქ მომეცი.

ფინჯანი ხელახლა გამოართვა, კედელთან მდგარს პატარა მაგიდაზე გვერდით დასდო, ზედ კედელს მიაყუდა და უთხრა:

– ამოიღე რევოლვერი და ესროლე…

ლევანი ყოყმანობდა.

– ამოიღე მეთქი, ნუ გეშინიან. პირველი მცდელი და მიმრქმელიც შენ იქნები.

– დაიცა, აქ არ შეიძლება. სარდაფში ჩავიდეთ.

– ძალიან კარგი. ჩავიდეთ.

სამი წუთის შემდეგ ელექტრონით განათებულ სარდაფში იყვნენ. ნოდარმა ფინჯანი ისევ კედელს მიაყუდა და განზე გადგა.

ლევანის ხელში ნაგანის შავმა ლულამ იელვა.

– ოღონდ ოდნავ ცერად დადექი. ტყვია არ ასხლტეს და არ მოგხვდეს… აი ასე… აბა, დაუმიზნე.

ლულამ ჰაერში რკალი მოხაზა, ნელა დაეშვა და გაიყინა.

უცებ სარდაფი ქუხილმა გაავსო.

– აჰა, დაჰხედე. – და ნოდარმა უვნებელი ფინჯანი მიაწოდა.

ლევანი ფინჯანს ათვალიერებდა და არა სჯეროდა: ძირის შუაგულში ოდნავ ეტყობოდა მონახვედრი.

– აი ტყვია სად არის.

ლევანმა უკან მიიხედა და იქ, კედელზე, სადაც ნოდარის თითი ფართხალებდა, მცირე ნაჩვრეტი დაინახა. ისევ ზევით ამოვიდნენ. ლევანმა ორივე კარი გასაღებით ჩაჰკეტა, ისევ თავის ალაგზე დაჯდა და უთხრა:

– კარგად გამაგებინე.

ნოდარმა ადვილად გააგებინა, რადგან ლევანს სწრაფი მოსაზრება ჰქონდა და ამ დარგშიც კარგა ხნის ნამუშევარიც იყო. დაბალი ხმით, მაგრამ აღფრთოვანებით და ფორიაქით უხსნიდა.

მალე მთელ ქვეყანას ამის ჭურჭელი მოედება, რადგან ძალიან ლამაზიც არის და არც ოდესმე გატყდება. ხის მრავალ ნივთსაც გასდევნის და ერთი სახლიც არ დარჩება, რომ გარედან მაინც აგურისა და ქვის მაგივრობა არ გასწიოს. რკინა და ფოლადი დაძველდა, დაძვირდა და მალე მათი სახსენებელიც აღარ იქნება.

– დაიცა, დაიცა! – შეაწყვეტინა ლევანმა. – ან შენ ყოფილხარ გიჟი, ან გსურს მე გამაგიჟო.

– ყური მიგდე მეთქი.

ყური უგდეთ და ნუ შეშინდებით: არც ნოდარია გიჟი, არც ლევანი გაგიჟდება, რადგან –

– ვთქვათ რკინისა და ფოლადის გაუქმება ცოტა შორეული ამბავია, დანარჩენი ხომ შენვე გამოსცადე და უკვე ხელში გიჭირავს.

– ეგეც კმარა, თუ მართლა აგური, ხე, ქვა, ფაიფური და ფაიანსი განდევნა.

– დამიჯერე, კიდევ ბევრ რამეს განდევნის. მთელი ქვეყანა პურსავით მიესევა. უმთავრესი კი ის არის, რომ საიდუმლოებას ვერ გაიგებენ.

– მართლა?

– მართალს გეუბნები. ჩვენი ქვეყანა ბოლით გაჟღინთება. ყოველი მხრიდან მილიარდები წამოვა. ათიოდე წელიწადში ჩვენს თავს ჩვენც ვეღარ ვიცნობთ. ქვეყანას ბადესავით დავსერავთ ქარხნებით, გზებით, არხებით, სკოლებით, სამკურნალოებით, ხალხი ჭუჭყს მოიცლის, უმეცრებას ჩამოირეცხავს, გასუქდება და… და ამერიკას გაუსწრობს.

– დაიცა, დაიცა! – ერთხელ კიდევ შეაჩერა ლევანმა, რადგან თვითონვე ეშინოდა ნოდარის ბოდვა დაეჯერებინა.

მაგრამ აშლილი გამომგონი მაშინღა შესდგა, როცა სათქმელი ძირამდე დასცალა, დასცალა და დაუმატა:

– ახლა ხომ გესმის ჩემი?

– მესმის, მაგრამ… ჩემს გარდა კიდევ ვინ იცის ეს ამბავი?

– ჯერ არავინ, არც ერთმა სულიერმა.

– არც უცხოეთში?

– არც უცხოეთში. მე ადვილად შემეძლო მილიონების შოვნა, მაგრამ… უკვე გითხარი… ხომ გესმის, ლევან?

ლევანი უხმოდ უგდებდა ყურს და აღარ იცოდა, ნათქვამის მეათედი დაეჯერნა თუ მეასედი. მაგრამ სწრაფი, ნათელი, პრაქტიკული გონება ჰქონდა და უმთავრესი თავის თვალით ნახა და ტყვიითაც გამოსცადა. ესეც საკმარისი იყო, რომ ეს ურყევი, მტკიცე და შეუვალი კაციც შინაგანი ცეცხლით და იმედით ანთებულიყო. ბედნაკრავ მეგობარს ყველაფრით უსმენდა: ყურებით, გულით, თვალებით, შუბლით, ტვინით და კბილებითაც, უსმენდა და წეღანდელი “საბუთი” აღარც კი აგონდებოდა.

კიდევ დიდხანს ისაუბრეს, ათასჯერ ასწონეს, გაზომეს და ნაუბარს თავი მოუყარეს. ბოლოს ლევანმა უთხრა:

– წამო, ნოდარ, “იქ” წავიდეთ, და ეს საქმე გავაცნოთ და იმათაც მოვუსმინოთ.

– წავიდეთ.

და ორივენი წავიდნენ.

კარს რომ მიადგნენ, ლევანი შესდგა და მეგობარს მიუბრუნდა:

– ერთი რამ უნდა გკითხო, ნოდარ.

– მკითხე, ლევან.

– ეს… ეს ფინჯანი რომ არ გქონოდა, მაინც… მაინც დაბრუნდებოდი? – და მჭრელი თვალებით გულის ფსკერამდე ჩასწვდა.

– რა თქმა უნდა, დავბრუნდებოდი! – უმალვე დაუხვედრა შუბიძემ. – უფრო ადრეც დავბრუნდებოდი.

ლევანმა თავი ჩაიქნია და გაიფიქრა: “დაბრუნდებოდა”, და კარებში გასაღები გადაატრიალა.

– მაშ მივდივართ?

– მივდივართ.

და სწრაფი ნაბიჯით გავიდნენ.


1929 წ.

1

– სოფიო ქალო, ახალი ამბავი გაიგე? – ჰკითხა ექიმ ქალს სამკურნალოს გამგე ექიმმა სოლომონ ბარავიძემ.

– არა, არაფერი არ გამიგია. ხომ არავინ მოგვიკვდა?

– სიკვდილი ახალი ამბავი არ არის სამკურნალოში. მაგაზე უკეთესს გეტყვი: ახალი მთავარი დოსტაქარი მოდის. აბა გამოიცანი, ვინ დანიშნეს?

– ღმერთმანი, არ ვიცი. ნეტა ვის დანიშნავდნენ?

– ვითომ არ იცის!

– არ ვიცი მეთქი.

– მაშ გეტყვი: შენი ქმარი ამირან რიმანიძე დაგვინიშნეს.

– ბატონო სოლომონ, – ოდნავ ხმა აიმაღლა და შუბლიც აიკრა სოფიომ, – ჩემს ქმარს სხვა სახელი და გვარი აქვს…

– კარგი, შენი ჭირიმე. – გააწყვეტინა სოლომონმა. – უბრალოსთვის ნუ დამედევნები ხოლმე. მეც ვიცი, რომ შენს ქმარს სპირიდონი ჰქვიან, ხოლო გვარი თქვენი – რონველია. მხოლოდ ერთი სიტყვა შემცდა: ნაქმრევის მაგიერ ქმარი წამომცდა. ეხლა ამისთვის ხომ არ ამიკლებ, ქალო?

რა თქმა უნდა, ექიმი ქალი არ აიკლებს “ჩაჩანაკ სოლოს” – თავის მფარველს, რომელიც მამად გამოადგება, მაგრამ პატარა დედაკაცს მაინც ეწყინა: სოლომონ ბარავიძეს სიტყვა “ქმარი” არ უნდა ეხმარა.

– კარგი, ნუ აპილპილდი. მოდი, შევრიგდეთ.

სოფიომ ფაფუკი მოვლილი ხელი გაუწოდა საკოცნელად, ხოლო მეორე ხელი შევერცხლილ თმაზე გადაუსვა და წაიბუტბუტა:

– ნუ მაჯავრებ ხოლმე, თორემ…

მერმე დაჯდა, თეთრი ხალათი შეისწორა და ამოიოხრა:

– ღმერთმანი, არაფერი არ მესმის, სადაც კი მივედი, ყველგან ამირანზე ლაპარაკობენ. ვისაც შევხვდი, ყველას ისევ რიმანიძე აკერია პირზე. იმ კაცს ჩემზე კარგად არავინ არ იცნობს, ამიტომ…

– რა თქმა უნდა, რა თქმა უნდა! – შეაწყვეტინა ბარავიძემ. – მჯერა, ოღონდაც, შენ ძალიან კარგად უნდა იცნობდე ამირანს. ორ წელიწადს უწექი გვერდით. მაგრამ, ჩემო ფუნჩულავ, მე ისიც ვიცი: თქვენ არ გაიყრებოდით, ამირანს რომ ქმრობა შესძლებოდა.

– სამწუხაროდ, ეს ამბავი მთელმა ქვეყანამ გაიგო. რა ვუყო, ჩემი ბრალი არ არის.

– არც არავინ გამტყუნებს, ფუნჩულა ქალო. ჩვენ, ექიმებმა, სხვებზე მეტი ვიცით, ამიტომ ზნეობის საზომიც სხვანაირი გვაქვს. რასაც სხვები ღალატს ეძახიან, ზოგჯერ ჩვენ ბუნებრივ მოვლენად მიგვაჩნია. ხალხი ამბობს: გარყვნილიაო! ჩვენ კი ვიტყვით: ბუნებამ თავისი გაიტანაო. ბრბო გაჰკივის: უზნეობაა! ჩვენ კი ვიცით, რომ აქ სისხლის კანონმა გაიმარჯვა. მორჩა და გათავდა!

სოლომონ ბარავიძემ ერთხელ კიდევ იხელთა და “ჯერ კიდევ გამოუცდელ” ექიმ-ქალს გრძელი დარიგება მისცა. ეუბნებოდა: ადამიანს სიბრძნე ამშვენებს, ესე იგი დაკვირვება, გამოცდილება და ბუნებრივი ჭკუა. მშრალი ცოდნა მხოლოდ ჭკუის სამკაულია, ამიტომ ბარავიძეს ჭკუიანი, გამოცდილი და დაკვირვებული უმეცარი ტეტია ურჩევნია წიგნებით გატენილს დიპლომიან “დურაკს”, რომელიც მხოლოდ ნარევია კერპი ჯორის, დაგეშილი თუთიყუშისა და გახედნილი მაიმუნისა. უნდა მივუმატოთ თავხედობა უმეცარისა, კადნიერება ტუტუცისა და სიბრიყვე ველურისა, სადაც ყოველივე ყირამალა დგას ხოლმე.

მადლობა უფალსა, სოფიო ოცდაექვსი წლისა ძლივს იქნება! ამიტომ მას ამაზე მეტიც არ მოეთხოვება. სიბრძნე და გამოცდილება მოსდევს მხოლოდ სიბერეს, რომელიც ჯერჯერობით “შეწევნითა ღვთისათა”, ძალიან შორს არის ექიმ ქალისაგან.

– ისიც ცხადია, რომ ჭკუა და დაკვირვება შენისთანა ლამაზსაც მოუხდება.

– მადლობელი, ჩემო ჩაჩანაკო. მაგრამ ვერ გავიგე, რისთვის მომაგონე ეხლა ჭკუა და დაკვირვება?

– ვერ გაიგე? გაიხსენე რაზე ვლაპარაკობდით. რაც სხვამ ცოდვად ჩაგითვალა, ის ჩემთვის ისეთივე ბუნებრივი მოვლენა არის მეთქი, როგორც სეტყვა და თოვლი, წვიმა და მზის დაბნელება, გათენება და დაღამება. ამიტომ მე ქმრის გამოცვლა ცოდვად არ მიმაჩია…

სოფიომ გაიცინა, პაწაწინა, სავსე და წითელი ტუჩებიდან მსხვილი კბილები გამოიჩინა და მერმე სთქვა:

– თუ მაგისთანა ცინიკური აფორიზმით ჩემი გამართლება გინდა, დიდად გმადლობ, მაგრამ ქმრის გამოცვლა ჩვენს დროში არავის აღარ გააკვირვებს.

– აკი გითხარი, პატარა დედაკაცო, არ გამტყუნებ მეთქი. ღმერთმა დამიფაროს, რომ შენი მსაჯული ვიყო. რამდენჯერ გითხარი და ეხლაც გიმეორებ: თავით-ბოლომდე მართალი ხარ მეთქი.

– მაშ რად გაიხსენე ჩემი წარსული?

– იმიტომ, რომ ერთი გარემოება მაკვირვებს: სამივემ აქ მოიყარეთ თავი: შენც, შენმა უწინდელმა და ეხლანდელმა ქმრებმაც. “მენაჟ ა ტრუა” – სამთა ოჯახი არ დაარსდეს.

– სოლომონ! – წყრომით წამოიძახა სოფიომ და პაწაწა მუშტი მაგიდას დაჰკრა: – დღეს ხუმრობის გუნებაზე არა ვარ.

სოლომონ ბარავიძემ იგრძნო, რომ პატარა დედაკაცი მართლა ხუმრობის გუნებაზე არ იყო, და უმალვე კილო გამოიცვალა:

– კარგი, გენაცვა, კარგი. ნუ გაცხარდი. მაინც საკვირველია, რაღა ჩვენ დაგვინიშნეს რიმანიძე? შენი ქმარი სპირიდონი პირველი კანდიდატი იყო.

– არც მე მესმის, რად აუარეს გვერდი სპირიდონს. თუმცა, მეორე მხრით, საკვირველი არაფერია. ერთი თვეა, რაც ამირანი დაბრუნდა და უკვე მთელი საქართველო აალაპარაკა. “რიმანიძე დიდი მეცნიერია. რიმანიძე ბედნიერი დოსტაქარია. რამანიძემ სთქვა, რიმანიძე მოვიდა, რიმანიძე წავიდა, ადგა, დაჯდა, დაამთქნარა”. ახა-ხა! ამირანი და დიდება?! დავიჯერო?

სოლომონი სოფიოს ნაძალადევ სიცილსა და კილოს არ აჰყვა.

– უნდა დაიჯერო. მართლა ღირსეული კაცია.

ბარავიძის კილომ ქალის სიცილი თითქო მახვილით მოჰკვეთა. სოფიომ ტუჩები შეიკეცა და მოხუცის დაფიქრებულ სახეს დააშტერდა. მერმე თვითონაც გამოიცვალა ხმა:

– მაშ დაგიჯერო!

– გეუბნები, ქალო, კაცური კაცია მეთქი: ჭკუიანი, მცოდნე, ნიჭიერი, დინჯი და ძლიერი.

– დინჯი და ძლიერი? – გაიკვირვა სოფიომ. – ამირანი და დინჯი? ძლიერი? მაშ სასწაული მომხდარა. ასეთი გარდაქმნა?!

– შენს ქმარს… შენს ნაქმრევს უწინ არ ვიცნობდი, ეხლა კი დავაკვირდი და გავიცანი. ძლიერი ადამიანია მეთქი.

სოფიომ მხრები აიშმუშნა და წამოდგა:

– ღმერთმა ხელი მოუმართოს.

– ჯერ არსად არ შეგხვედრია?

– არა, ჯერ არ მინახავს. დღეს ხომ არ მოვა?

– ნახევარ საათში აქ იქნება. ხვალინდელი დღიდან კი მუშაობასაც შეუდგება.

– როდის? ხვალ?

– დიაღ, ხვალ რამდენიმე რთული საქმე აქვს. ბევრნი დავესწრებით. შენც მოდი. გამოგადგება.

– მადლობელი ვარ. მე არ მცალიან. – სთქვა სოფიომ და უფრო სწრაფი ბაკუნით წავიდა კარებისაკენ, ვიდრე ჩვეულებრივ დადიოდა ხოლმე, კარის გამოსაღებად ხელი გაიშვირა, მაგრამ ჰაერშივე შერჩა: კარი მეორე მხრიდან გაიღო და ხუთი წლის უნახავი ნაქმრევი და ნაცოლარი ერთმანეთს პირისპირ შეეფეთნენ.

სოფიო გუნებაში ადრევე შეემზადა ამირანის დასახვედრად, – ცივი და გულგრილი სალამი მიეცა, მაგრამ ნაქმრევის მოულოდნელმა შეფეთებამ უმალვე დაურღვია გეგმა: სოფიო ქურდობაში დაჭერილ ბავშვივით გახევდა და გაშრა. მერმე გზა მისცა და ძლივს წაილუღლუღა:

– მობრძანდით…

– თქვენ მობრძანდით, ქალბატონო სოფიო, – გზა მისცა ამირანმაც.

სოფიოს ბარავიძე მიეშველა. წამოდგა და კარებისაკენ გაეშურა:

– მობრძანდით, ბატონო ამირან, მობრძანდით.

ოთახში მაღალი და სრული ადამიანი შემოვიდა: სუფთად ჩაცმული, წვერულვაშგაპარსული და ისეთივე შუქიანი, როგორც ის ოთახი იყო….

სოფიომ გზა მისცა. სამი ნაბიჯი დაიწია უკან და კედელს მიეყუდა.

– ბოდიშს ვიხდი, – სთქვა სუფთა მკვრივი ხმით ამირანმა და სოფიოს მიჰყვა. – სოფიოს ვახლავართ.

თავი მოიდრიკა, ნაცოლარს ფუნთუშა ხელზე აკოცა და ბარავიძეს მიუბრუნდა:

– დილა მშვიდობისა, ბატონო სოლომონ!

– გამარჯვება, ბატონო ამირან, გამარჯვება! მობრძანდით… დაბრძანდით… ძალიან მესიამოვნა, რომ ასეთი დიდი დოსტაქარი დანიშნეს ჩვენს სამკურნალოში.

დასხდნენ და ბაასი გააბეს. გონდაბნეული სოფიო კი ისევ კედელთან იდგა. ამირანს შესცქეროდა, ყურს უგდებდა და უკვირდა:

“ეს კაცი ჩემი ნაქმრევია?! ის დამდნარი ჩონჩხი, ფიცხი, სნეული და თითქმის მომაკვდავი ამირანია, რომელმაც თავისი გვარი მომცა, ორი წელიწადი მაცხოვრა თავის ჭერ-ქვეშ და კინაღამ ჭკუაზე შემაცდინა?! ამ ქვეყნად თურმე სასწაული ხდება ხოლმე. არ მეგონა, ვერ დავიჯერებდი, რომ მომაკვდავი წამოდგებოდა”.

და ყურს უგდებდა რიმანიძის ლაპარაკს და ფართოდ გახელილი თვალებით, გულის ფანცქალით, აცქვეტილი ყურებით და ოდნავ გახსნილი პირით ათვალიერებდა ოდესღაც განწირულ ნაქმრევს.

ამირანმა სოფიოს გადაჰხედა, მიიწია და მერმე ბარავიძეს ისე შეჰხედა, თითქოს ეუბნებოდაო: ეს ქალი… უხერხულია… ან დაბრძანდეს, ან გავიდეს.

ორივენი მიუხვდნენ სათქმელს: სოფიოც და ბარავიძეც.

– სოფიო, ქალო, დაბრძანდით, – მიაძახა უკვე მიმავალ სოფიოს გამგე ექიმმა.

– მადლობელი ვარ. არა მცალიან… მეჩქარება, – უპასუხა სოფიომ და გავიდა.

II

ამირან რიმანიძემ სოფიო შვიდი წლის წინათ შეირთო. ამირანი მაშინ ოცდახუთი წლის ახალგაზრდა ექიმი იყო, ხოლო სოფიო ის იყო მაშინ შეუდგა ექიმობის შესწავლას. ორივენი ერთ სახლში იდგნენ და ერთმანეთს ხშირად ხვდებოდნენ. ახალგაზრდა სტუდენტი ქალი კვირაში ორჯერ მაინც შეირბენდა უსაქმო ექიმთან და ეტყოდა:

– ბატონო ამირან, მიშველეთ.

ამირანიც ხალისით ჰშველოდა და ზოგჯერ ორ-ორ საათს ანდომებდა ქალისთვის გაუგებარის ახსნა-განმარტებას.

მაშინ სოფიო ცელქი, უდარდელი და მხიარული ქალი იყო და მაშინაც დიდი თვალები, გრძელი წამწამები, სავსე მკერდი, შავი დალალები და ხალვათი გული ჰქონდა, თვითონაც სავსე იყო სიცოცხლის ხალისით, წითელი სისხლით, ათასნაირი ლანდებით და წყურვილით. მთელი დღე ბეღურა ჩიტივით დაჰხტოდა და ქედანივით ღუღუნებდა.

თითქო თავისთავად მოხდა მოსახდენი. ანცი სოფო ანცად ჩაუვარდა მკლავებში ამირანს და იმ დღიდან პატარა და სისხლით გატენილ ტუჩებს ვაჟის კოცნა უფრო შეუყვარდათ, ვიდრე ანატომიის დასაზეპირებელი ცმაცუნი, ხოლო სავსე და მოკლე თითებს ამირანის ხუჭუჭი თმის ალერსი უფრო ეხალისებოდა, ვიდრე სქელი და გაუგებარი წიგნების ფურცვლა.

რამდენიმე თვის შემდეგ სოფიო ისე შევიდა ამირანის ოთახში, როგორც საკუთარ სახლში: თეთრი ატლასის კაბით, თეთრიყვავილებით და თეთრივე იმედებით, ხოლო მძიმე წიგნები, ძველი გვარი და უბიწო ვიწრო საწოლი ძველ ბინაზე დასტოვა.

იმ ღამეს პატარძალი ჯერ მაყრიონმა არ დააძინა. მერე გალეშილი ამირანი შემოვიდა და თავისი ხვედრი მოითხოვა. დედოფალი გულუხვად და ხელგაშლით დაუხვდა, მაგრამ მეფემ ვერ იმეფა: გასატანი ვერ გაიტანა და მალე ახვრინდა.

“რა ვქნა, რა ჩემი ბრალია, ამირანი მთვრალია”, – გადასწყვიტა გულნაკლულმა პატარძალმა და ძლივს ჩასთვლიმა.

მეორე დღეს ისევ მეფე-დედოფლის ღამე დადგა. მაყრიონი წავიდა. ამირანი გამოფხიზლდა, მაგრამ ისედაც ფიცხი და თვალმიმქრალი ექიმი იმ ერთ დღეში უარესად შეხმა და მოიღრუბლა. “შევრცხვები”, – გადასწყვიტა მან გულში და მართლა ერთხელ კიდევ შერცხვა.

მერე წამოდგა და მეორე ოთახში ჩუმად რაღაც წამალი დალია. ცოტა ხნის შემდეგ აიშალა, გამოცოცხლდა და იმძლავრა.

მეორე დღეს სოფიომ იმ წამლის ძებნაში მთელი ბინა გადაჰქექა და აივანზე ტახტის მავთულში ორი შუშა და შპრიცი იპოვნა. წამლები გასინჯა, დაჰსუნა, მაგრამ ვერაფერიც ვერ გაიგო. ნაპოვნი ისევ შეინახა და ამირანს უთვალთვალა.

ამირანი იმ დღეებში ნაცემი ძაღლივით დაბარბაცებდა. შიშნაჭამი, მოწყვეტილი და პირქუშიანი იყო. საღამო-ჟამზე ახალგაზრდა ქმარი მოუსვენრად იყო. მერე აივანზე გავიდა და იქიდან თავის ოთახში შეიპარა. სოფიომ დილანდელი ნაპოვნი გასინჯა. შპრიცი და შუშები იქ აღარ იყო. ამირანი ხელმეორედ გავიდა აივანზე და დაბრუნდა. ცოტახნის შემდეგ გუშინდელი ცვლილება დაეტყო: თანდათან შეხურდა და გამხიარულდა.

ღამით კი, სანამ დაწვებოდნენ, სოფიომ ამირანის პირიდან ისევ გუშინდელი წამლის სუნი იგრძნო.

“ალბათ ისევ ის წამალი დალია”, – გეშით მიაგნო მან და მალე დარწმუნდა, რომ მისი ქმარი შუშხუნას ჰგავდა: წინდაწინვე წამლებით იტენებოდა, მერე უცაბედად იფეთქებდა და უმალვე ჩაქრებოდა.

იმ ღამიდან ერთმანეთის ჯვარცმა დაიწყეს.

“არ შემიძლიან”, – ჩაიდო თავში ახალგაზრდა ქმარმა და მოულოდნელ გოლგოთას შეუდგა, თან ცოლიც გაიყოლია.

ქმარმა თვითონაც კარგად იცოდა თვითშთაგონების ავი ძალა და “არ შემიძლიან”-ის შედეგი და ამიტომ ბოროტ სულს ჯერ ნებისყოფა დაუხვედრა.

“შემიძლან! შემიძლან!” – გაჰკიოდა მისი გონება და ამირანსაც იმედი ეძლეოდა, მაგრამ, როცა დრო მოვიდოდა, ბოროტი ორეული მხოლოდ ერთხელ ჩააწვეთებდა:

“არ შეგიძლიან… ისევ შერცხვები”. და ღონემიხდილი, დაწურული და სირცხვილისაგან ალესილი ქმარი სიბნელეში იწვოდა. სტიროდა და ოფლიან თმებს იგლეჯდა.

თავის ცოდვით და უბედო ქმრის სიბრალულით ნაწამები სოფიოც სტიროდა და ატირებულ მამაკაცს არიგებდა:

– გენაცვალოს სოფიო! ალბათ ავადა ხარ. ექიმს ეჩვენე.

ამირანი ჟინიანობდა და აფრიკული წამლებით, ბრაზით, ურჩობით და კაპასობით ებრძოდა უჩინარ ორეულს, რომელმაც იმედგადაწყვეტილი და დაოსებული ექიმი საბოლოოდ ჩაბღუჯა და მოსრისა.

ერთხელ სოფიომ ის წამლები მოიტაცა და ამირანის მეგობარ ექიმთან გაიქცა. სპირიდონ რონველმა წამლებს დაჰსუნა და შუბლიც აიკეცა.

– ეს მორფინია, ეს კი…

და მეორე წამალიც დაასახელა. მერმე მოჰყვა და ისედაც შეშინებული ქალი ისე დააფეთა, რომ შემდეგ თვითონვე გაუხდა დასამშვიდებელი.

– შეიძლება ჯერ დაგვიანებულიც არ იყოს. იქნება მოვარჩინოთ. ოღონდ არ უნდა დავიგვიანოთ. საქმეს დღესვე უნდა შევუდგეთ, შენც უნდა დამეხმარო, – უცებ “შენ”-ზე გადავიდა სპირიდონი, – თორემ მარტო მე ვერაფერს გავხდები, – უთხრა ექიმმა და იმ დღიდან სოფიომ და რონველმა პირი შეჰკრეს და ამირანის მოსარჩენად შეითქმნენ.

უბედურ ამირანს ეშველება, თუ სოფიო სპირიდონს ყველაფერს დაუჯერებს და სავსებით დაემორჩილება. სოფიოს სხვა გზა არცა აქვს, ოღონდ სპირიდონმა უბრძანოს და ყველაფერს შეუსრულებს.

იმ დღიდან მართლა ისე გაჰყვა თავის მხსნელს, როგორც ყურმოჭრილი და შებორკილი მონა.

ამირანს ცოდვის გამჟღავნებისა რცხვენოდა. ურჩობდა, იხერხებოდა, ილეოდა. ბოლოს მაინც მოტყდა და ცოლს დაუთმო. იმავე საღამოს სპირიდონი მიიწვიეს.

ამირანმა ლუღლუღით უამბო ყოველივე. სპირიდონმა სოფიო მოიშველია, წამლები გადაღვარეს, შპრიცი დაამტვრიეს და ამირანს ფიცი დაადებინეს, რომ აფრიკულს ახლოსაც აღარ მიუდგებოდა.

ამირანმა იმ დღიდან გულმოდგინე მკურნალობა დაიწყო. მაგრამ განკურნება არ დაეტყო. გოლგოთის გზა უფრო გამძაფრდა. გაგრძელდა და ამ გზაზე ქანცგამოლეული ქმარი თავის ცოლს დავარდნილ ბავშვივით მიათრევდა.

მოდრეკილი და მოღრუბლული ამირანი საღამოობით სადღაც მიდიოდა და ისევ მალე ბრუნდებოდა – პირმცინარე და გამარდებული. მაგრამ აფეთქებულ შუშხუნას ისევ უიმედო წვალება და სასოწარკვეთილთა ღამისთევა მოსდევდა.

სოფიო ეჭვმა შეიპყრო. გასაღიზიანებელი წამლის სუნი აღარ მისდიოდა. არც იმ წამლის შედეგი მოსჩანდა. “მაგრამ, – ფიქრობდა, – მგონი ისევ მორფინს უნდა ხმარობდეს”.

ეს ეჭვი სპირიდონს გაუზიარა. ისევ მოიყარეს თავი და ამირანს ბრალდებულივით დაჰკითხეს. ამირანი ფიცულობდა: იმ დღიდან ის “დაწყევლილი” თვალითაც აღარ მინახავსო.

ხანგრძლივი კვნესისა და ჩურჩულის შემდეგ გადაწყვიტეს: ამირანი და სოფიო დროებით გაიყრებიან. ქმარი აბასთუმანში წავა და ერთ თვეს დაისვენებს. დღეში ათ კვერცხს და ორ გირვანქა ხორცს შესჭამს, მუდამ ფიჭვის ოფლს ისუნთქავს, ივლის, იბანავებს, მოსუქდება და დაბრუნდება. სოფიოც ქალაქში დაისვენებს და მოკეთდება.

– საიმისო არაფერი არა გჭირს. ნერვები უნდა დაიმშვიდო. ეს არის შენი ერთადერთი სენი. გაზეთსაც კი არ მიეკარო. შენც ექიმი ხარ და იცი, ჩემი დარიგება აღარ გინდა. მერე სოფიოც გაშინჯა და უთხრა:

– ამირანი აბასთუმანში წავა, შენ კი აქ დარჩები. წამლობა შენც გჭირდება, მაგრამ ამაზე ამირანს არაფერი არ უთხრა, თორემ შენს დარდსაც თან წაიღებს და ისევ ისეთი დაბრუნდება, როგორიც მიდის.

მეორე დღეს ამირანი აბასთუმანში წავიდა, ხოლო სოფიო საღამოზე სპირიდონს ეწვია.

ექიმი რონველი მარტოხელა კაცი იყო. შუა ტანისა, ჩასხმული, სქელკისერა, მრგვალბეჭება და მგელკაცივით შავპირა. პატარა და მუდამ ზეთში ამოვლებული თვალები უსიამოვნოდ უბრწყინავდა, ხოლო ხშირი და შავი წვერ-ულვაშით შემოსილი თხელი ტუჩები ავი ღიმილით უღიმოდა. ლაპარაკის დროს ჩიფჩიფებდა, ხელებს ყოველთვის იფშვნეტავდა და ისე დადიოდა, თითქო ვიღაცას ეპარებაო.

სოფიოს კარები თვითონვე გაუღო და პატარა ოთახში შეიყვანა. ჯერ ბედზე ჩამოუგდო სიტყვა და ისეთ მაჯლაჯუნად გამოიყვანა იგი, რომ პატარა დედაკაცი შიშით და ძრწოლვით აივსო.

სოფიოს ავი ბედი ჰქონდა. ყოვლად უვარგისი ქმარი შეჰხვდა. ამირანი ფუღურო და უნაყოფო კაცია. სქესობრივ უძლურებას საშინელი შედეგი მოსდევს. სოფიო ერთ წელიწადში დაილევა და ისეთი მელანქოლია შეეყრება, რომ შესაძლებელია მან თავისი ჭაბუკი სიცოცხლე საგიჟეთში დაასრულოს. საწყალი ქალი უკვე შეყვითლდა, დადნა და მოიბუზა.

– უბედურობა ის არის, რომ მე ამირანის სრული განკურნების იმედი არა მაქვს. – ეუბნებოდა სპირიდონი.

სოფიო ცრემლს იწმენდავდა. მაშ დაიღუპა ახალგაზრდა ქალი! მაშ ეხლავე დაქვრივდა საწყალი!

– არა, გენაცვალოს სპირიდონი. არც ეგრეა საქმე.

გაყრა? ძალიანაც ძნელია. გაქცევა? სოფიოს სახელი გაუტყდება. ახლოსაც აღარავინ მიეკარება. მერე წადი და დაუმტკიცე მთელ ქალაქს, რომ ამირანი უძლურია, ცვედანია, არა, არც ერთია საჭირო და არც მეორე.

– მაშ რას მირჩევთ? როგორ მოვიქცე?

ნუ ჩქარობს სოფიო. მიიხედ-მოიხედოს, სხვა ქალებსაც დააკვირდეს და თვითონვე მიჰხვდება.

სოფიოც მიუხვდა:

– არასოდეს! არასოდეს!

– ნუ ჩქარობ მეთქი, ქალო. ყოველივე თავისთავად მოხდება.

მაგრამ თუ სოფიომ “არასოდეს” დაიჟინა, თუ გაკერპდა და დაიგვიანა, სპირიდონს ნუღარ დააბრალებს. თუმცა, აკი გითხრა ქმრის მეგობარმა: ნუ ავჩქარდებითო.

მერმე სიტყვა ბანზე შეაგდო. სოფიოს ფაფუკ მკლავში რაღაც შეუშხაპუნა, ჩაი და ტკბილი ღვინო დაალევინა და ხვალისთვის დაიბარა.

წვეთწვეთად სწამლავს ექიმი სოფიოს. დღე არ გავა, რომ ხუთიოდე მაგალითი არ დაუსახელოს.

– ასე ცხოვრობენ ელენე ბარიშვილისა, მარო კულაძისა, თეკლე ბარიძე და ათასი სხვაც.

არა, არა და არა! სოფიო პატიოსანი ქალია. სოფიოს მაინც უყვარს უბედური ქმარი. ამირანი განიკურნება და მათი ცხოვრებაც თავის კალაპოტში ჩადგება.

– გიყვარს თუ გებრალება? – ნართაული ღიმილით ეკითხება სპირიდონი.

სოფიო აილეწა, მაგრამ პასუხი უმალვე მიახალა:

– კიდევაც მებრალება და კიდევაც მიყვარს.

სპირიდონს ქალის ხმაში გაბზარულის კილო მოესმა და ამაზე მეტიც არ უნდოდა.

– ჰო… რა თქმა უნდა, მაგრამ…

– ხომ გჯერათ ამირანის მორჩენა?

– შეიძლება მორჩეს, მაგრამ…

ეჭვისა და შიშის სამსალი დღითიდღე წვრილად ჰბურღავს “ავადმყოფ” დედაკაცს და დარეტიანებული სოფიოც ისე დაბორიალებს უჩინარ ხაფანგში, როგორც გალიაში პირველად ჩამწყვდეული ფრინველი.

ამირანი მოულოდნელად დაბრუნდა, მთელი დღე გახარებული იყო. სოფიოს არწმუნებდა: სენი მოვიშორე და ასე კარგად ბავშობაშიაც არა ვყოფილვარო.

მაგრამ იმავე ღამეს ორეული ისევ მოერია.

და ცოლ-ქმარი კვლავ გოლგოთის გზას შეუდგნენ:

ხანი მიდიოდა და ცოლის სიყვარულიც თან მიჰქონდა. და სიყვარულის ნაცვლად სოფიოს გულში თანდათან სიბრალული და ზიზღი გუბდებოდა.

ერთ საღამოს სოფიო ჩვეულებრივ ეწვია სპირიდონს.

ექიმმა ჩვეულებრივ წამალი შეუშხაპუნა, მერმე ჩაი დაალევინა და ტკბილეული შესთავაზა. სოფიომ ჯერ არაფერი არ იგრძნო, მერმე კი ისე უცნაურად შეფიცხდა და აიშალა, თითქოს ძარღვებში ადუღებული სითხე ჩაუსხესო. მხოლოდ ბინდ-ბუნდად დაამახსოვრდა იმ ღამის თავგადასავალი.

– თავი დამანებე… გამიშვი… არ მინდა, – ლუღლუღებდა პატარა დედაკაცი, მაგრამ ვეღარ ინძრეოდა და თანდათან ცხელ ბურანში დნებოდა.

ამირანის ნაცვლად სრულყოფით სპირიდონმა იმეფა, მაგრამ ერთხელ, მხოლოდ ერთხელ იმძლავრა, ისიც ჯადოსნობით და სოფიოს უნებურად გაიტანა.

ხანი ისევ მიდიოდა. ამირანი თითქოს მომაგრდა, მაგრამ ვერ განიკურნა. სიყვარულშიც ისეთივე ფიცხი და თავშეუმაგრებელი გამოდგა, როგორც ყოველდღიურ ცხოვრებაში იყო. მალე ისევ მოსწყინდა და თავთავქვე დაეშვა, თან ცოლსაც მიათრევდა და აწამებდა.

სოფიომ სპირიდონის სახლიდან სამუდამოდ აიკვეთა ფეხი. ამირანის მეგობარი კვლავ ქალის შეტყუებას სცდილობდა, მაგრამ ვეღარ დააჯერა.

– ქალო, შენც დაიღუპები, – ეუბნებოდა.

– რა ვქნა, ასეთი ყოფილა ჩემი ბედი, – უპასუხებდა სოფიო და მართლა იღუპებოდა.

მისი მაღალი სიცილი თანდათან უნდილმა ღიმილმა შესცვალა. შემდეგ ღიმილიც წაიშალა. უნაყოფო ღიზმა ძილი დაუკარგა. ჩატყვივებული თავი დილდილით ბალიშიდან ძლივსღა აჰქონდა. კანიც უარესად შეუხმა და შეუჭკნა. ბნელი შეიყვარა და დუმილი შეიჩვია. ზოგჯერ მთელ საღამოს წყვდიადში იჯდა და კედელს შესცქეროდა.

სპირიდონი კვლავ მოდიოდა და თითქო თავის ჯერს ელოდებოდა.

ერთხელ სოფიომ შიგნეულობაში შვილის ფაჩუნი იგრძნო.

იმ დღიდან სიცოცხლის აზრი იპოვა და გამოცოცხლდა. ფეხაკრეფით დადიოდა და გულისფანცქალით ელოდებოდა, ზოგჯერ კი ავი აზრი უღრღნიდა მოდუნებულ თავს.

“ნეტა ვისია, ამირანისა თუ სპირიდონისა?”

იქნება ვერც კი გაიგოს. შესაძლებელია დედას დაემსგავსოს. მაგრამ ვაითუ სპირიდონს ჰგავდეს! მერე, რას იზამს სოფიო? რას იფიქრებს ამირანი? ესღა აკლია უბედურს!

და შიშით გატენილი დედაკაცი მთრთოლვარე გულით ნატრულობდა, რომ განგებას მისთვის თავიდან აეცილებინა შხამიანი ხიფათი. ეხლანდელი დარდიც ეყოფა საბრალო დედაკაცს და უბედურ ამირანს.

ჟამი მოვიდა და სოფიოს ახალი სამსალი მოუტანა. ბავშვი პირწავარდნილი სპირიდონი გამოდგა. დედამ უმალვე იპოვნა მსგავსება: იგივე თავის-ქალა, იგივე ცხვირი, იგივე დიდი ხალი მარცხენა ყურის ძირში. თვეები იანგარიშა და იმ უვიწყარ დღეს მოახვედრა.

გახარებული ამირანი ჯერჯერობით ვერაფერს ამჩნევდა და დაჟინებით იმეორებდა:

– მე ვარ! მე მგავს! ჩემია, ჩემი!

და თავის ტანში რომ სასიცოცხლო ძალა აღმოაჩანა, თვითონაც გამოცოცხლდა და გაიშალა.

– შენია… შენა გგავს. – აგონებდა ცოლიც და სიმხნევისა და ნუგეშის ბანგით ათრობდა. მაგრამ მაინც შიშით თრთოდა და შვილის ყოველდღიურ ცვლილებას კანკალით ადევნებდა თვალყურს:

“ვაი თუ თვალი აეხილოს ამირანს! ვაი თუ მიჰხვდეს და დაინახოს!”.

სპირიდონმა პირველად რომ გაშინჯა ბავშვი, სოფიოს გადაჰხედა და ამირანის შვლი თვალებით დაიჩემა:

“ჩემია, ჩემი!”

მაგრამ ხმა არ ამოიღო და იმ დღიდან ისე იქცეოდა, თითქოს იმ ბავშვს ვერც კი ამჩნევდაო.

ამირანის პირველი აღტაცება და მამობრივი სიყვარული თანდათან შენელდა და მიჰქრა. გული ჩაიკეტა და თავის ოთახს ისე მიეკრა, თითქო იმ ოთახის მოძრავ ავეჯად გადაიქცაო. სულში უცნაური შიში ჩაუძვრა და შავი ნაღველი ჩაესახლა. თვალებს დაჭერილი კურდღელივით აცეცებდა და ბებერივით ცახცახებდა. უწამლოდ ამირანი ვერ ისვენებდა: ჰბორგავდა, ჰკვნესოდა და ბურანში წასული, უცნაურს გაჰკიოდა. ტანი უმიზეზო ტკივილებით უბჟუოდა, სუნთქვა ეკვრებოდა და გული უფანცქალებდა.

ერთხელ საწოლი ოთახიდან თავისი ლოგინის გადატანა მოინდომა, მაგრამ სოფიომ არ დაანება: ეშინოდა, ღამით არაფერი მოუვიდეს, ან თავისთავს რაიმე უბედურება არ დაჰმართოსო.

ერთხანს სოფიოს აუხირდა: “ეგ ბავშვი შენ კი არ გააჩინე, ვიღაცა თათარმა მოგვიგდოო”.

მერმე გაჩუმდა და წინანდელზე უარესად მოიბუზა.

ერთხელ სოფიომ დაინახა: ამირანს ბავშვი მუხლებზე დაესვა და გულმოდგინედ შინჯავდა. უცებ ყურის ძირს ჩააშტერდა და გახევდა. დიდხანს ათვალიერა დიდი ხალი, მერე ბავშვი ლოგინზე დააგდო, ააყვირა და თავის ოთახში გავარდა.

და იმ დღიდან დაიჟინა:

– ეს ბავშვი შავპირა აფთარმა შემოგვაპარა.

სოფიოს სპირიდონი გაახსენდა: მართლა შავპირა იყო. ქუშიანი, საზარელი ღიმილი და მიმპარავი სიარული ჰქონდა და მართლა აფთარს – მგელკაცსა ჰგავდა.

ამირანმა დიდხანს აწამა სოფიო აფთარით. მერმე სინანულს და გლოვას მოჰყვა. ცოლს დაყუდებული ბერივით შესჩიოდა. მე დაგღუპე, შენი ღირსი არა ვარ. გათხოვდი და თავს უშველე. მე კი ბერად შევდგები და ცოდვებს მოვინანიებო.

ჯერ ტაატით დაჩოჩავდა, მერმე ტახტს მიეჭედა და იმ ხალიჩას დაემგვანა, რომელზედაც გაშოტილი იწვა ხოლმე.

როდესაც მორფინს მიიღებდა ხოლმე, აღტკინებას მძიმე ძილი მოსდევდა.

შემდეგ ბერად შედგომის აზრიც ამოიგდო თავიდან და გადასწყვიტა: ღმერთი ცოდვას არ შემინდობს და ჩემ ბერობას არ მიიღებს, ამიტომ თავი უნდა ჩამოვიხრჩოო.

და ყელზე ყელსაბამს, ხელსახოცსა და პირსახოცს იბამდა.

მიჩენილი მოსამსახურე და სოფიო ნიადაგ ფხიზლობდნენ. ძალით აცმევდნენ, აჭმევდნენ და თავიანთი შვილივით ატარებდნენ. ზოგჯერ გულის სევდა მოერეოდა ხოლმე: მოუსვენრად დარბოდა ოთახში, ხელებით აწვალებდა ტანისამოსს, კანს იფხაჭნიდა, თითებს იკვნეტდა და თმას იგლეჯდა.

ერთხელ სპირიდონმა ჟურნალიდან ამოჭრილი სურათი მოუტანა: უდაბნოში შავ ქვაზე შავი და პირქუში დედაბერი ზის, წვეტიანი ნიკაპი გამხმარ ხელზე დაუბჯენია. მეორე ხელში მკვდარი თავი უჭირავს. ფეხებზე ჭირიანი ძაღლი ჰყავს მიბმული. იქვე გაცრეცილი და უფოთლო ხე დგას, ხოლო ხეზე საზარელი და უცნაური ღამის ფრინველი ზის, – ბაიყუში, მიკიოტი, ბუკნაჭო თუ ჭოტი. აქა-იქ დაცოცავენ გველი, მორიელი, ობობა, ნიანგი და გველეშაპი. შავი ქვის უკან პირშავი აფთარი, ანუ როგორც სპირიდონმა განმარტა, მგელკაცა, ანუ მიწის მგელი, ანუ უზარმაზარი, ატუზულა.

“ანუ სპირიდონი” – დაუმატა გუნებაში პატარა დედაკაცმა.

სურათის ქვეშ დაბეჭდილია წარწერა: “მელანქოლია” და სპირიდონის ხელით მიმატებული ჰქონდა: “ანუ გულს ნაღველი, ანუ გულის სევდა”.

ამირანი გაფაციცებით სინჯავდა სურათს. მერე განაცხადა:

– გენიალურია!

სპირიდონმა გაიღიმა: ნასროლი ისარი მიზანს მოჰხვდა და მეგობარმაც უმალვე დაუდასტურა:

– გენიალურია!

ეხლა ამ სურათზე აიშალა ამირანი. დღედაღამ დასცქეროდა და ბურტყუნებდა:

– გენიალურია, გენიალური!

და სოფიოს ეხვეწებოდა: ვინმე მხატვარს ეს სურათი საღებავით დაახატვინეო.

ამირანს მამა ჰყავდა, სახელად დავითი, შეძლებული ორთაჭალელი მესახლკარე და მებოსტნე. ხშირად მოვიდოდა ამირანთან, იკვნესებდა, იტირებდა და წავიდოდა.

ერთხელ დავითმა და სპირიდონმა ახალი ექიმი მოუყვანეს. იმ ექიმმა სიარულს მოუხშირა. კარს ჩაიკეტავდა და ამირანს ებაასებოდა.

ორიოდე კვირა გავიდა.

ერთ დილას ამირანის მამა დავითი მოვიდა და სოფიოს უთხრა:

– შვილო, მე საღამომდე აქ ვიქნები. შენც ტუსაღივით ჩაკეტილი ხარ. წადი, გაიარე, შენი დედ-მამა ნახე.

სოფიოს გაუხარდა, შვილი წაიყვანა და წავიდა.

ნასადილევს ისევ დაბრუნდა. შინ არავინ არ დაუხვდა: არც დავითი, არც ამირანი. მოსამსახურემ დაბეჭდილი კონვერტი მიაწოდა. ცახცახით გახსნა და წაიკითხა:

“ჩემო თვალის სინათლევ! ჩემო ერთავ! ჩემო ტურფა! ჩემო უდარებელო მარგალიტო! მე მივდივარ, ან მოვკვდები, ან მოვრჩები. შენ შენს თავს უშველე. სიცოცხლე ჯერ წინ გიდევს. გათხოვდი, გაბედნიერდი და სამუდამოდ დაივიწყე ის ადამიანი, ვინც ეგ ჭაბუკი სიცოცხლე მოგიწამლა და კინაღამ საფლავამდე მიგიყვანა. თუ გული დასძლიო, მაპატიე… ჩვენი გაყრის საქმე ვექილს ბოდრიშვილს აქვს მინდობილი. ფულსაც გიტოვებ, უჯრაში ჩავდე. შენ იცი, რომ სოსო ჩემი შვილი არ არის, ამიტომ გვარიც ნამდვილმა მამამ ან სხვა ვინმემ უნდა მისცეს. მისი მონათვლა არ მინდოდა. მიზეზიც ცხადია.

მე იმიტომ მივიპარები, რომ შენს ტანჯვას ვერ ვუძლებ. ასე მიბრძანეს ექიმმა და მამამ. მამა თავზე მადგას და მაჩქარებს. ნუ მეძებ, მშვიდობით! სამუდამოდ! მაინც შენი, მუდამ შენი ამირანი. სოფიო გასროლილ ქვასავით გავარდა სამზარეულოში:

– რა იქნა?.. საით წავიდნენ?.. როდის წავიდნენ?

მოსამსახურემ არაფერი არ იცის. სამნი გავიდნენ და ეტლით წავიდნენ.

– მესამე ვინ იყო?

– ვიღაცა ახალგაზრდა, არ ვიცნობ.

სოფიო უჯრას ეცა. იქნება იქ იყოს რამე ნიშანი? უჯრაში ნიშრობის ბეჭედი და ფული – ბევრი ოქროს ფული და თვალ-მარგალიტი ჰყრია, მეტი არაფერი.

“არამზადებო! საზიზღრებო! ქურდებო!”

რა ოხრად უნდა სოფიოს თქვენი ფული! ამირანი დაუბრუნეთ. ამირანი! მართალია: სნეულია, გიჟია, ცვედიანია, მაგრამ მაინც სოფიოს ქმარია, სოფიოსი! თუ მომაკვდავია, დაე, ისევ სოფიოს მკლავზე მოკვდეს. ისევ ცოლი დამარხავს და მიწასაც მიაყრის.

ჰოი, საძაგლებო, ავაზაკებო, ქურდებო!

ფული და განძეულობა ხელის პარკში ჩაიყარა და კიბეზე დაეშვა.

“დავითს ეცოდინება. ვათქმევინებ”.

და ეტლი ორთაჭალისკენ გააქანა.

დავითი ბაღში ხეხილს სხლავს. გაპარვა უნდოდა, მაგრამ ვეღარ მოახერხა. სოფიო ნადირივით მივარდა, რომელსაც ბოკვერი წაართვეს:

– ამირანი სად არის?

– წავიდა. – მორცხვად ბურტყუნებს მოხუცი.

– სად წავიდა?

– იქ, უცხოეთში. მოსარჩენად წავიდა.

– მერე მე? მე რას მიშვრებით?

დავითმა სხვანაირად გაიგო სოფიოს ამონაკვნესი:

– შენა? შენ რა გიშავს. აი შეჰხედე: გუშინ ამოდენა სახლ-კარისა და ბაღ-ბოსტანის პატრონი ვიყავი, დღეს კი ჩემივე მამულში სხვისი მოჯამაგირე ვარ. ფული ზოგი, ამირანს გავატანე, ზოგიც შენ დაგიტოვეთ. თუ არ გეყოს…

– ფული, ფული! – შეაწყვეტინა ამირანის ნაცოლარმა. – რა ოხრად მინდა თქვენი ფული! აი შენი ფული! აი, აიღე… წაიღე… დაიჭი… დაიჭირე.

და გაოცებულ მოხუცს ოქროსა და თვალ-მარგალიტს ხელებში სჩრიდა და უბეში უყრიდა.

– ქაღალდის ფული არ ფასობს, ამატომ ოქრო გიყიდე. – მაინც თავისას გაიძახოდა მოხუცი.

– ქმარი წამართვი და ფულით მამშვიდებ? არ მინდა შენი ფული, არა! ქმარი დამიბრუნე მეთქი, ქმარი.

– ამირანი წავიდა. – იმეორებს მებაღე.

– მითხარი, სად წავიდა, სად?

– აკი გითხარი, უცხოეთში წავიდა მეთქი.

– მერე, მარტომ როგორ გაუშვი ავადმყოფი?

– კაცი გავაყოლე. მორჩება და დაბრუნდება.

– რომ მორჩეს კიდევაც, სოფიოს რაო? რად მოიფიქრეთ გაყრა? რისთვის დააშორეთ ცოლ-ქმარი? რად დააობლეთ ბავში?

ბავშვის გახსენებაზე დავითი აიზღარბა:

– ბავშვს მამაც აქა ჰყავს და დედაც. მოუარეთ და შეინახეთ.

სოფიო უცებ მოტყდა და მოიღუნა. მაშ ამასაც სცოდნია სოსოს ვინაობა. ამასაც გაუგია სოფიოს სირცხვილი. ხმას ვეღარ იღებს ნაცოლარი. პირი შავი აქვს და სახელი უწმინდური, ამიტომ უნდა გაჩუმდეს, სამუდამოდ უნდა გაჩუმდეს, პირზე კლიტე დაიდოს, დარდი ჩაიხვიოს და გულის ნაღველიც გულშივე დაიგუბოს. სხვა აღარაფერი არ დარჩენია ამირანის ნაცოლარს. მაშ წავა და თავის ბედს გაჰყვება.

ბარბაცით და ძაგძაგით მოდის დაქვრივებული სოფიო. ორივე ხელი სახეზე აქვს აფარებული. მხრები და ტუჩები არ ემორჩილება და უთრთის. ვეღარც ფეხები მოაქვს. იქვე ნამორი ჰგდია. ისე ჩამოჯდა ზედ, თითქო იმ ნამორს მოედოო. ჩამოჯდა და გულს შვება მისცა.

შინ რომ დაბრუნდა, მზე უკვე ჩასული იყო. ბინდბუნდში სპირიდონი ძლივს იცნო. კუნჭულში მგელკაცასავით მოკუნჭულიყო. ალბათ თავის ხვედრისთვის მოსულიყო. ასე მოძუნძულებს შავპირა აფთარიც, როცა სადმე უპატრონო ლეშს მიაგნებს ხოლმე.

ეხლა სოფიოც უპატრონოა. დაობლდა და დაქვრივდა. დედ-მამას ვეღარ დაენახვება. შვილის აუგი ალბათ იმათაც გაიგეს, ან ხვალ-ზეგ გაიგებენ. ორი დაБ ჰყავს სოფიოს, ორივე სხვაგან გათხოვილი. ძმაცა ჰყავს. ვექილია და ოჯახის პატრონი. ესენიც გაიგებენ. ან იქნება კიდევაც გაიგეს. აღარც ფული აქვს თავმინებებულ დედაკაცს. რაც ამირანმა დაუტოვა, სოფიომ წეღან მამამთილს მიაყარა.

უცებ პაწია სოსომ გაიღვიძა და ატირდა. დედა ძუძუს აძლევს, გულში იხუტებს და ღინღლიან თავს თბილი ცრემლით უსველებს, თან რაღაც გაუგებარს დაჰბუტბუტებს.

სპირიდონი კი მეორე ოთახში უზანბარივით დაძუნძულებს და ისევ თავისას ელოდება. მერე შემოაპარა, სოფიოს გვერდით ჩაკუნტდა და, ხელების ფშვნეტით ისე აბუტბუტდა, თითქო შეგირდებს უგულოდ გაკვეთილს აძლევსო:

– მოსამსახურემ ყველაფერი მიამბო… ავი დღე დაგიდგა, მაგრამ…

მაგრამ სოფიომ, რა თქმა უნდა, გული არ უნდა გაიტეხოს.

– ჭირსა შიგან გამაგრება ისე უნდა, ვით ქვითკირსა.

ისიც უნდა იცოდეს სოფიომ, რომ ის უპატრონო არ არის, პატარა დედაკაცს მეგობარი ჰყავს, გულითადი და გამტანი მეგობარი, – სპირიდონ რონველი. თუ ქალს გაუჭირდა, სპარიდონი გაიხსენოს და მიენდოს. ისიც სოფიოს ჭირის ურემში შეებმება და კამეჩივით გასწევს. მაშ ნუ ინაღვლებ სოფიო-ქალო. დამშვიდდი და მოისაზრე. არც სოსოა ობოლი.

– მამობას მე გავუწევ.

“ოღონდაც, ოღონდაც!” – ფიქრობს სოფიო და ეშინია, რომ სპირიდონმა თავის მამობა ხმამაღლა არ დაიჩემოს.

– სულ ერთია, სოსოს მამა “ის” არ იყო, – მაინც წამოაყრანტალა მიწის მგელმა.

სოფიო შეკრთა და აილეწა:

– ხმა, კრინტი! ეგ ამბავი აღარ გამახსენო, თორემ….

– კარგი, ქალო, კარგი, დამშვიდდი, მე მხოლოდ იმის თქმა მინდოდა, რომ მაგ ბავშვის გვერდით მეც მეკუთვნის პატარა ადგილი. მეტი არაფერი.

მერმე შეუჩნდა და თავი მოაბეზრა, უნდა გავიაროთ, გაგრილდები და დამშვიდდებიო.

– შენს დღეში ჩავარდნილ დედაკაცისათვის ძალიან სასარგებლოა სიმშვიდე.

სოფიო დიდხანს იდგა უარზე. მერე კი დასთანხმდა და ტანთ ჩაიცვა.

სანამ სოფიო ემზადებოდა, სპირიდონი ამირანის დაობებულ ოთახში შევიდა. მძიმე სუნი იდგა. ოთახი აქოთებული იყო. კედელზე “მელანქოლია” ეკიდა, რომელსაც სპირიდონის ხელით წაწერილი ჰქონდა: “ანუ გულის ნაღველი”, ექიმმა ფრთხილად ჩამოხსნა ის სურათი, დაჭმუჭნა და ჯიბეში ჩაიდო.

ერთი საათის შემდეგ ისევ შინ დაბრუნდნენ. სოფიომ მეტი ვერ გასძლო. კარებთან სპირიდონს ხელი გაუწოდა და….

– მშვიდობით იყავი, სპირიდონ. – და თითქმის გამოიქცა, რადგან ეშინოდა, ამირანის ადგილი არ მოითხოვოსო.

– ღამე მშვიდობისა, ჩემო კარგო. გული დაიმშვიდე და არხეინად დაიძინე. ხვალ კიდევ გნახავ.

მომთმენი და თავდაჭერილი კაცია სპირიდონი.

დღეს დღე მოსდევდა და კვირას კვირა. სპირიდონი ისე შეეჩვია სოფიოს ოთახს, როგორც საკუთარ სახლს.

– ეს ბინა სჯობია ჩემს ბინას, – უთხრა ერთხელ სოფიოს, ესე იგი, მეც აქ დავსახლდებიო.

მარტოხელა დედაკაციც ნელ-ნელა შეეჩვია და თვითონაც გაუშინაურდა. ფრთხილად მოითხოვდა სოფიოსაგან, მაგრამ სოფიო მიუკარებელი გამოდგა: მანძილი არ შეუმოკლა და თავის ოთახშიც მხოლოდ მაშინ შეუშვა, როცა რიმანიძის გვარი რონველით შესცვალა.

მერე დაიჟინა, ექიმი უნდა გავხდეო.

და კვლავ წინანდელ სქელ წიგნებს დაუბრუნდა.

III

ხანდახან სოფიოს ყურამდე ამბავი მოდიოდა:

– ამირანი განიკურნა… ამირანი მორჩა… ამირანი შესანიშნავი დოსტაქარი დადგა.

სოფიოს უკვირდა. ჯერ არ სჯეროდა. მერმე დაეჭვდა, დღეს კი ახლად დაბადებული ნაქმრევი საკუთარი თვალით დაინახა და გაოცებისგან – და კიდევ მიუგნებელი, იდუმალი და უცნაური მიზეზის გამო, – გაბრუვდა და გაშტერდა.

სოლომონ ბარავიძის ოთახიდან რომ გამოვიდა, ტალანში თავის ეხლანდელ ქმარს, სპირიდონს წააწყდა. ისიც იქვე მუშაობდა.

– ნახე. ამირანი? – ღიმილით ჰკითხა ქმარმა.

– ვნახე.

და ისევ უმიზეზოდ აილანძა.

– მერმე რა გითხრა?

– არაფერი. – მიუგდო ცოლმა შორიდან და წავიდა.

თავის პალატაში შევიდა და ავადმყოფებს ჩაუარა. ისე იყო დაბნეული, რომ ზოგს ძალიან კარგად ნაცნობ ავადმყოფს ეხლა ვეღარც კი სცნობდა და ეკითხებოდა:

– თქვენ როდის დაწექით? რა გტკივათ?

და დიდხანს ფიქრობდა, მანამ ქინაქინას ან ზეთს გამოუწერდა.

ზოგ საწოლთან გარინდული იჯდა და სადღაც შორს წასული იატაკს ან საბანს დასცქეროდა.

მისი თანაშემწე და ავადმყოფებიც ვეღარ სცნობდნენ თავიანთ ექიმს. თანაშემწე გულმოდგინედ სინჯავდა რეცეპტებს, არაფერი გაეპაროსო, ხოლო ავადმყოფები ახალ წამალს შიშით მოელოდნენ და ფიქრობდნენ:

“ხომ არ შესცდა? ხომ არაფერი აერია?”

სოფიო პატარა მაგიდას მიუჯდა და ავადმყოფების ისტორიებს დაუწყო წერა. მერმე კალამი ხელში გაუშეშდა, თვალი გაუშტერდა და გულისყური შორს სადღაც გადაუვარდა.

“რა მოხდა? როგორ მოხდა? ან რად მოხდა, რაც მოხდა?” – ეკითხებოდა თავის თავს. მაგრამ განვლილი გზა უსწორ-მასწოროდ იყო აგრეხილი და აპენტილი. ამბავი ამბავს ვეღარ გადააბა, თავს ბოლო ვერ უპოვნა და თვითონაც თავის წარსულივით აირია და აწმყოსავით აიხლართა. უცებ ქალმა თავის თავს ჰკითხა:

“რა ვქნა, ეს რა მემართება? რამ ამრია? რად ჩავაცივდი წარსულს? იგი მოკვდა და აღარ დაბრუნდება. ან რად უნდა დაბრუნდეს? მე ამირანისთვის მაშინვე მოვკვდი, ისიც…”

ოდნავ წაიბორძიკა, მაგრამ უმალვე გაისწორა ფორხილი და მტკიცედ გადასჭრა:

“ისიც მკვდარია”.

და მტკიცედ კიდევ გაიმეორა:

– დიახ, მკვდარია! მკვდარია-მეთქი!”.

პაწაწინა მუშტი მაგიდას დაჰკრა და წერა განაგრძო:

“თამარა არნადიშვილი… ოცდაშვიდი წლისა… დაწვა ამა და ამ დღესა და თვესა… სჭირს ფილტვების ანთება”.

მერმე მოაგონდა, რომ თამარა არნადიშვილი, მისი შორეული ნათესავი, იმ სამკურნალოში არასოდეს არ ყოფილიყო. სოფიომ კი თამარა ანუკაშვილის მაგიერ არნადიშვილა ჩაწერა.

გაიღიმა, დაწერილი წაშალა და ექიმებს წამოუდგა, რომელნიც სწორედ ამ დროს შემოვიდნენ.

სოლომონ ბარავიძე ახალს, მთავარ დოსტაქარს სამკურნალოს ათვალიერებინებს.

– რა თქმა უნდა, ტფილისი ბერლინი არ არის, არც საქართველო ჰგავს გერმანიას. მაგრამ ჩვენი სამკურნალო…

მაგრამ აქაც მუშაობენ, ფული აკლიათ, თორემ გერმანულ კლინიკებს აქაც დახსნიდნენ და ჩვენებურ ექიმებს იქაურ პროფესორებს დაატოლებდნენ.

ბარავიძეს ამირან რიმანიძე, სპირიდონ რონველი და იმ განყოფილების გამგე რევაზ სულარიძე მოსდევდნენ.

ამირანი სხვებზე მაღალია. მისი შავი ქოჩორი ყოველი მხრიდან მოსჩანს. ყველას თეთრი ხალათები აცვიათ.

სოფიო ექიმებს წინ მიუძღვის. თუ დასჭირდათ, ცნობა უნდა მისცეს, ამირანი ზოგ ავადმყოფს და ტემპერატურის ფურცელს აკვირდება, მერმე ერთ ავადმყოფთან შეჩერდა და ექიმ სულარიძეს ჰკითხა:

– ამის დიაგნოზი?

“რატომ მე არ მეკითხება?
– გაიფიქრა სოფიომ და, რადგან სულარაძე შეყოყმანდა, თვითონვე უპასუხა:

– ილეუს.

ამირანი დინჯად დადის, თავი მაღლა უჭირავს, არც ერთ ზედმეტ სიტყვას არ იმეტებს და არც ზედმეტს მოძრაობს. პირი-სახე თითქო მარმარილოსაგან აქვს გამოკვეთილი: მშვიდი, უძრავი და სავსე. მისი თვალები დინჯი და იმედიანია. გულდაჯერებული რწმენა, დარბაისლობა და იდუმალი ძალა გამოსჭვივის მისი სუფთა ხმიდან, დიდრონი თვალებიდან და სრული ტანის მიხვრა-მოხვრიდან.

ნაცოლარი წინ მიუძღვის, ის კი ისე დასდევს თითქოს ვერც კი ამჩნევდეს პატარა დედაკაცს. მხოლოდ ერთხელ მოელანდა ამარანის ნაცოლარს: სოფიო ერთ ავადმყოფს ბალიშს უსწორებდა. დახრილი რომ იყო, ყურთან ამირანის თბილი სუნთქვა იგრძნო. აიხედა და მოეჩვენა, თითქოს ამირანის თვალები ავადმყოფის მაგიერ სოფიოს მისჩერებოდა. თვალების დატაკებამ ორიოდე წამს გასტანა. ეს იყო და ეს, მეტი არაფერი არ მომხდარა.

პალატიდან რომ გადიოდნენ, ამირანი სოფიოს მიუბრუნდა, ოდნავ თავი მოიდრიკა და მხოლოდ ესღა გაიმეტა:

– მადლობელი ვარ, ქალბატონო.

ამირანმა მხოლოდ ზრდილობის ვალი მოიხადა.

ტალანში რომ გავიდნენ, სოფიოც გაჰყვა.

– მე მგონია, რომ იმ ავადმყოფს “ილეუს”-ი კი არა აქვს, არამედ პერიტონიტი, ხოლო მეორეს ეხინოკოკი უნდა სჭირდეს, – და ნათქვამს დაამატა: – ვნახოთ. გამოირკვევა.

ამირანის სიმართლე მალე გამოირკვა აქაც და სხვაგანაც.

იმ დღეს მართლა მეტი არაფერი მომხდარა. ამირანმა მთელი სამკურნალო დაიარა და წავიდა.

სანამ წასვლის დრო მოვიდოდა, სოფიო ჩვეულებრივ მუშაობდა. მხოლოდ ოდნავღა ეტყობოდა უჩვეული დაბნეულობა და სულის უცხო რამ ფუსფუსი.

სოფიოს აღარ მოუცდია და წავიდა. ისევ ამირანის ნაბინავზე იდგა.

სპირიდონი ერთი საათის შემდეგ დაბრუნდა და სოფიო თავის კაბინეტში დაინახა. იჯდა და ცარიელ კედელს შესცქეროდა. ამ ოთახში აღამებდა თავის შავ დღეებს ამირანი: სოფიო იქ იშვიათად შევიდოდა. ეხლა კი პატარა ექიმი იმ ბნელ ოთახში თვითონ მისმა ფეხებმა შეიტანეს და ამირანის განიერ სავარძელზე დასვეს და მიაკრეს.

რად დაღონებულა სოფიო? რაზე ჰფიქრობს? ვინ ან რამ გაიტაცა?

– არაფერმა. ისე ვზივარ.

– ამირანზე რას იტყვი.

– არაფერს, რა უნდა ვთქვა?

– მე ვერც კი ვიცანი. ასე ძლიერ გამოცვლილი ადამიანი ჯერ არ მინახავს.

სოფიო სდუმს.

– ბარავიძემ მიამბო, ამირანს კუჭი გაუჭრესო, “გასტრო ენტეროანოსტომოზისი” გაუკეთეს. თურმე მორფინსაც გადააჩვიეს. სულ განკურნებულა ის კაცი. მელანქოლიაც ამოუგდია გულიდან.

– მელანქოლია ანუ გულის ნაღველი, არა? – უცხო კილოზე ჰკითხა სოფიომ.

– ჰო, აგრეა. გულის ნაღველი, ანუ სევდა. რად გაგახსენდა ეგ სიტყვა?

– არ ვიცი. შენი საჩუქარი მომაგონდა.

– ჰო, მახსოვს… ის სურათი. ნეტა რად დაგამახსოვრდა ის პატარა ამბავი?

– არ ვიცი. ადამიანს ზოგჯერ წვრილმანი რამ ლურსმანივით ჩაერჭობა ხოლმე თავში.

– სწორედ საკვირველია: რაღა ჩვენთან დანიშნეს ეს კაცი?

სპირიდონი თავისთვის მოელოდა მთავარი დოსტაქრის ადგილს და ნაწყენი იყო, რომ მას ამირანი ამჯობინეს. სოფიომ ვერ გაიგო, რა სჭარბობდა იმ წუთში სპირიდონის გულში: შელახული თავმოყვარეობა თუ იდუმალი რამ ხიფათის წინაგრძნობა.

– “ხიფათი?” – ჩასჭიდა ხელი ამ სიტყვას პატარა ექიმმა და თვითონვე გაიცინა.

– რად იცინი, ქალო? – ეკითხება ქმარი.

– არაფერი… სოსოს ცელქობა მომაგონდა. ზოგჯერ ისეთ რასმეს იტყვის ხოლმე, რომ… წავიდეთ, სადილი მოიტანეს.

ხუთი წლის სოსო ზის და ტიტინებს. დედ-მამა პასუხს არ აძლევს.

თავი ჩაუღუნიათ და უხმოდ სჭამენ სადილს.

სოფიომ სოსოს გადაჰხედა და დააკვირდა.

“პატარა მგელკაცა, მიწის მგლის ლეკვი!” – გაიფიქრა და ავმა კლანჭმა გაჰკაწრა. – უზანბარის პირი აქვს. მამის თვალები, ნიკაპი და… მამისავე დიდი ხალი ყურის ძირში. ამ ხალმა დამღუპა”.

– და ამ სიტყვას ძურწა-ეკალივით მოედო:

“დამღუპა” ვითომ რად დამღუპა? მაშინ დავიღუპე, თუ დღესა ვარ დაღუპული?”

და უცებ უნებურად და ისე მძლავრად ჩაჰკრა სოსოს თავში, რომ ბალღმა ღრიალი ასტეხა. ჩაჰკრა და ბრაზით მიაძახა:

– ცხვირი მოასვენე მეთქი, ცხვირი!

სპირიდონმა ჭამა შესწყვიტა და ცოლს დააშტერდა.

– ვერ იქნა, ვერ გადავაჩვიე ეს უბედური. – დაუმატა სოფიომ.

– ჯერ ერთი უბედური არ არის. – სუსხიანად და დინჯად მიუგო სპირიდონმა. – გარდა ამისა, არ მესმის, რა გემართება, მაგისთანა უბრალოსთვის ეგეთი დარტყმა?!

– მაშ რა ვქნა! გამიჭირა საქმე! – ნერვიულად შესძახა სოფიომ და მეორე ოთახში შევარდა.

და იმ ღამეს, როცა ქმარი ცოლის საწოლს მიადგა, მოკუნტულმა პატარა დედაკაცმა არც კი მოიხედა და უჩვეულო ხმით შესძახა:

– თავი დამანებე!.. მომშორდი!.. მომასვენე!

IV

სოფიომაც უნდა ნახოს უკვე განთქმული დოსტაქრის ხელი. თვითონაც ექიმია და გამოადგება. გულიც დოსტაქრობისკენ მიუწევს. ვინ იცის, იქნება პატარა ექიმიც ამ დარგზე გადავიდეს.

სტერილიზატორი შიშინებს. ექიმის თანაშემწე ხელსაწყოს ამზადებს.

ამირანიც ემზადება. თეთრი ხალათი, დიდი სათვალეები, თეთრი ქსოვილით ახვეული პირი, თეთრი სამკლაურები და თეთრი ხელთათმანები.

სხვებიც ემზადებიან, ზოგი დამხმარედ და ზოგიც საყურებლად.

მეორე ოთახში ავადმყოფებს ამზადებენ. ერთი მათგანი უკვე დაბანგულია.

პატარა გორგოლებზე შემდგარი მაგიდა შემოაგორეს. ზედ დაძინებული წევს. დღეს ამირანი იმ ოპერაციას გააკეთებს, რომელიც თვითონ მასვე გაუკეთეს ბერლინში.

– Gასტრო ენტეროანოსტომოსის.

ერთხელ კიდევ გაჰხედა რენტგენის ნეგატივს და სთქვა:

– აბა, ვიწყებ. საათს დაჰხედეთ.

და მჭრელი იარაღი ტიტველ მუცელს ისე ჩამოუსვა, თითქოს ახალ ყველს სჭრიდაო.

მარჯვედ და მარდად მუშაობს ამირანი დინჯად ჩქარობს დოსტაქარი. თან მალმალ უგდებს დამხმარეს:

– კოხერი მომეცით… პეანი მიბოძეთ… მაკრატელი მომაწოდეთ… მოსაჭერი დამიმზადეთ.

მისი ნაცოლარი საათს დასცქერის. ამირანი რამდენიმე ნაჭრილობევს სამსართულიანი საკერით ჰკერავს და კითხულობს:

– რამდენი გავიდა?

– თხუთმეტი წუთი.

ამირანმა გაათავა და სოფიოს შეჰხედა:

– ჩვიდმეტი. – უთხრა მას ნაცოლარმა.

დოსტაქარმა შუბლი აიკრა.

– ვერ იქნა თხუთმეტამდე მაინც ვერ დავიყვანე. ეხლა მეორე მოიყვანეთ.

კუთხეში ექიმები ბუტბუტებენ:

– საოცარი ხელის ძალა ჰქონია.

– იშვიათი გამბედაობა და ენერგია ჰქონია.

– იმდენიც არაფერი, – ბურტყუნებს სპირიდონი.

სოფიოს სპირიდონის ბურტყუნი ესმის და გული ეკაწრება.

ზედიზედ მოაგორებენ მეორე და მესამე ავადმყოფს. ამირანი იარაღს და დამხმარეს იცვლის. დაბანგულები გმინავენ და უცნაურ რამეს ბოდავენ.

სოფიო კედელს მიყუდებია და გულის ფანცქალით შესცქერის დოსტაქარს. თვალები უცნაურად უბიბინებს. სისხლი უთრთის. სავსე ტუჩებზე ნელი ღიმილი უთამაშებს.

“რა მადლიანი ხელი აქვს! – ფიქრობს პატარა ექიმი. – თითებს პიანისტივით ათამაშებს”. – მერე სპირიდონი აგონდება და უნებურად ადარებს.

“ფინაჩია!” – და ამ სიტყვის გამო კინაღამ გადიხარხარა. ამირანმა მეორე და მესამე ავადმყოფი სულ ადვილად მოიშორა. ეხლა მეოთხეც შემოაგორეს.

“ღმერთო, ხელი მოუმართე!” – ნატრობს სოფიო და ისე ღელავს, თითქოს იმ ავადმყოფს თავის ქალა თვითონვე უნდა გაუხვრიტოსო.

ავადმყოფს ტვინის ანთება ჰქონდა. ეხლა ამირანს მიუგორეს: თავის ტრეპანაცია გაუკეთე და გადაარჩინეო.

“შესაძლებელია ხელში შემოაკვდეს”. – ეშინია სოფიოს. მაგრამ დოსტაქარს არავინ არ შემოაკვდა, როცა დოლბანდი მოიხსნა, სოფიოს გადახედა და ოდნავ გაუღიმა.

სოფიო უნებურად გაიბადრა, მაგრამ უმალვე აილაგმა ღიმილი და სპირიდონს შეჰხედა. გვიანღა იყო. ქმარმა ამირანისა და მისი ნაცოლარის უსიტყვო სალამს თვალი მოჰკრა და წარბები შეიკრა.

ყველანი ულოცავდნენ ამირანს. სპირიდონმაც ჩამოართვა ხელი და რაღაც წაილუღლუღა.

სოფიოს რაღა დაუშავა ამირანმა? რატომ არ ულოცავს? უხერხულია, უზრდელობაში ჩამოართმევენ. რა ვუყოთ, რომ გაყრილები არიან! რაკი ერთმანეთს ელაპარაკებიან და სალამსაც აძლევენ, ამიტომ მილოცვასაც უბრალო თავაზიანობად ჩასთვლიან.

მივიდა და ხელი გაუწოდა. თანაც დაუმატა:

– თქვენისთანა ხელი მე ჯერ არ მინახავს. მშვენავრად მუშაობთ, მშვენივრად!

სოფიომ თავის ხმას უფრო მეტი სითბო მისცა, ვიდრე თვითონ უნდოდა. პატარა და ლბილი ხელი ნამდვილ ვაჟკაცურ ხელში ჩაუდო და უფრო დიდხანს დასტოვა თბილსა და ღონიერ ხელში, ვიდრე აპირებდა.

– ამას წინათ გირჩიე, ყოველთვის დააკვირდი მეთქი, – ჩასჩურჩულა სოფიოს ბარავიძემ და ჩაიღიმა.

– არ მესმის, ვის უნდა დავაკვირდე?

– თავდაპირველად შენს თავს, – მიუგო მან და მოშორდა.

სოფიო იმ დღესაც ისევ ადრე წამოვიდა და ისევ უნებურად წამოიღო ჩუმი ღიმილი, შემთბარი სისხლი და იდუმალი თრთოლვა.

გზაში ორი კაცის ლაპარაკს მოჰკრა ყური და აჰყვა, რადგან ამირანი ახსენეს. თავისი ნაქმრევის ქება რომ გაიგო, ისე გაუხარდა, თითქოს ის დიდება სოფიოზე იყო ნათქვამიო.

ოთახში რომ შევიდა, სოსო კიჟინით მიეგება და კაბაზე წამოეკონწიალა.

– დამანებე თავი! – მიაძახა დედამ და ბავშვი განზე გააყენა.

სოსომ პირი დააღო და დედას გაოცებით შეჰხედა. სოფიო კი მეორე ოთახისკენ წავიდა. ამირანის ნაცოლარს ეს უხეშობაც უნებურად წამოსცდა.

უცებ მას ამირანის ფოტოგრაფიული სურათი მოუნდა. უჯრები გადაჰქექა, მაგრამ ვერ იპოვნა. სპირიდონმა ყოველივე მოსპო, რაც ამირანს მოაგონებდა, გარდა ავეჯეულობისა. ამის გამო სოფიო ეხლაღა გამწარდა.

– ბარბაროსი! ველური!”

მერმე “ჩაჩანაკის” ნართაული ღიმილი მოაგონდა: შენს თავს დააკვირდიო.

ვითომ რად უნდა დააკვირდეს? რა ჩაიდინა ამისთანა პატარა დედაკაცმა, რომ სოლომონმა ასეთი დარიგება მისცა? ვითომ სხვებმაც შეამჩნიეს? ან რა შეამჩნიეს? ხელი რომ ჩამოართვა ამირანს? რომ გაუღიმა? ვის რა ეთქმის ამაზე? პატარა ექიმმა ზრდილობის ვალი მოიხადა და მეტი არაფერი, მორჩა და გათავდა! დიახ, მეტი არაფერი.

სოლომონი გულთმისანი ხომ არ არის, რომ სოფიოს გულში ამოეკითხა რაიმე? ან რა აქვს ამირანის ნაცოლარს გულზე დაწერილი? არაფერი, სულ არაფერი! იგი ცარიელია და სუფთა. “ვითომ ცარიელია? მართლა არაფერი სწერია? – ეკითხება საკუთარ თავს ისევ ამირანის ოთახში ჩაკეტილი სოფიო. – ამირანი გულიდან ამოვიგლიჯე. მაგრამ… თურმე ორიოდე ფესვი კიდევ დარჩენილა. ჰო, ორიოდე, მხოლოდ ორიოდე. იქ კი სპირიდონმაც გაიდგა ძირი. ნებაც ჰქონდა. ქმარი იყო, კანონიერი ქმარი! ჰო, ძირი გაიდგა. მაგრამ რამდენი? იმანაც ორიოდე… მხოლოდ ორიოდე! არც ღრმად ჩასწვდომიან: ოდნავ მოიკიდეს ფეხი. ეხლა? – უცებ წამოეჭრა თავში. – ეხლა რა ხდება იქ? ვინ ხმება და ვინ ხარობს? ვინ იზრდება და ვინ სჭკნება?”

ჯერ თავისსავე თავს გაუღიმა. მერმე შეეშინდა და მოიჭრა.

“რა ტუტუცი ვარ! საით გამიტაცა გულისთქმამ! ჩემს გულში არც არავინ ბუდობს, არც ხმება და არცა სჭკნება. იგი ცარიელია მეთქი და თავისუფალი. მორჩა და გათავდა!”

– რამ გაგიტაცა, სოფიო? – ეკითხება სპირიდონი, რომელიც მოულოდნელად დასდგომია თავზე.

სოფიო შეკრთა და წამოდგა.

“აფთარია, ნამდვილი აფთარია! ასე შემოპარვა მხოლოდ მიწის მგელს შეუძლია”.

– რამ გამიტაცა?.. მე რამ გამიტაცა?.. არაფერმა… დედაჩემზე ვფიქრობდი… ისევ ავად არის. ვერ მოვარჩინეთ. წავიდეთ, სადილი მოიტანეს.

და გააბრუნა იმ ღამესაც სპირიდონი ხახამშრალი.

V

იმ დღეს სოფიოს რიგი იყო. დილამდე მორიგედ უნდა დარჩენილიყო სამკურნალოში.

ღამდება. პატარა დედაკაცი მოწყენილია. პატარა გულში უცხო რამ სევდა აწვება. ვიღაც თუ რაღაც ჰკორტნის და აწუხებს. თვითონაც არ იცის: ვინ, რა, რომელი და რისთვის?

თეთრ ხალათში გამოხვეულა და დაბნეული დადის პალატით პალატამდე და აღარ იცის, სად დაჯდეს, რა გააკეთოს და რაზე იზრუნოს.

ვიღაც ეუბნება:

– ავადმყოფი მოიყვანეს.

მადლობა უფალსა! გართობა მაინც ექნება.

ვიღაც საიქიოს მიმავალი კაცი გმინავს და თვალებს ატრიალებს.

გამოკითხა და გაშინჯა.

“თუ ერთ საათში არ გავჭერით, ნამდვილად მოკვდება”.

თვითონ სოფიო ვერ გასჭრის, ასეთი დიდი ოპერაცია ჯერ არც გაუბედნია და ვერც ეხლა გაბედავს, დოსტაქარი კი აქ არ არის.

ტელეფონით ეძახის სპირიდონს. მაგრამ მისი ქმარი შინ არ არის, ამირანისათვის კი ჯერ ტელეფონი არ დაუდგამთ.

“რა ღვთის წყრომაა! ორ კვირაში ტელეფონის დადგმა ვერ მოახერხეს?”

– მაშ გაიქცეს ვინმე და ეხლავე მოიყვანოს.

– მარტო სევერიანს სცალიან. მაგრამ ისიც გავიდა.

– ვინ იცის, როდის დაბრუნდება, ადამიანი კვდება.

– სხვა გზა არ არის, უნდა მოვიცადოთ.

– როგორ თუ არ არის!

მაშ სევერიანს რომ პაპიროსის ყიდვა და ყბედობა მოუნდეს, ამის გამო ადამიანი უნდა მოკვდეს?

– ქაფური შეუშხაპუნეთ. მე ეხლავე დავბრუნდები. მართლა, სტერილიზატორიც აანთეთ, – ეუბნება სოფიო სათნოების დას და პატარა ფეხებს მიაბაკუნებს.

მადლობა ღმერთს, ამირანი სახლში ყოფილა! მაგრამ… რას იტყვის, სოფიოს რომ დაინახავს? ან სხვები რას იფიქრებენ, ნაცოლარის ნაქმრევთან მისვლას რომ გაიგებენ?

“ავადმყოფი მოიმიზეზაო. სხვა ვერავინ გაგზავნა და ღამით მარტოხელა მამაკაცს ეწვიაო”.

დაიარე მერმე მთელი ქალაქი და დააჯერე, რომ სევერიანი სადღაც დაიკარგა, ხოლო ოპერაციის დაგვიანებას შესაძლებელია სიკვდილი მოჰყოლიყო, და სიტყვას “შესაძლებელია” ბურთად გაიხდიან”.

გვიანღაა, ამირანი კარებში დგას და ალანძულ ნაცოლარს უცნაური ღიმილით შესცქერის.

– მობრძანდით, ქალბატონო სოფიო, მობრძანდით.

ისევ მრავლობით რიცხვს და “ქალბატონოს” ხმარობს.

პატარა დედაკაცი ოთახში არ შედის. არა სცალიან.

– ჩქარა, ამირან, ჩქარა. ავადმყოფს უშველეთ… კვდება. – თვითონაც მრავლობითი რიცხვი იხმარა, მაგრამ “ქალბატონოს” სამაგიერო “ბატონო” გამოეპარა.

კიბეზე დადგომა არ შეიძლება. სანამ ამირანი მოემზადება ათი წუთი მაინც გავა.

და ორივენი დად ოთახში შევიდნენ.

– აი აქ დაბრძანდით. სანამ მოვემზადებოდე.

და ჩინურ ფარდას მიეფარა.

ოთახი სისუფთავით და მორთულობით კოხტაობს. ყოველი ნივთი და ავეჯი მეორეს უხდება და მეზობელს ამთავრებს.

“ავეჯი აქაური იქნება. – ფიქრობს სოფიო. – დანარჩენი კი ალბათ იქიდან ჩამოიტანა”.

– რა სჭირს იმ ავადმყოფს, ქალბატონო სოფიო? – ესმის ფარდის მეორე მხრიდან.

– ბრმა ნაწლავის ქრონიკული ანთება ჰქონია, ეხლა კი ნაწლავის პერფორაციის ნიშნები აქვს.

“ოჰ, რა მშვენიერი ნივთებია!” – ფიქრობს ნაცოლარი და ოთახში ფეხაკრეფით დადის.

აი კარლსბადის ბროლი, მოოქროვილი და ფერადი, აგერ ანტიკური მარმარილო, საქსონური ფაიფური, ბრინჯაო, ტყავი და ქსოვილი.

– როგორ მოგწონთ ჩემი კოლექცია, სოფიო? – ისმის ამირანის შერბილებული ხმა.

“ოჰო! “ქალბატონო” აღარ ახსენა!”

– მშვენიერია, მშვენიერი.

– აირჩიე, რომელიც მოგეწონება.

– არა, არა… მადლობელი ვარ. დიდად გმადლობთ.

– რატომ არა? რატომ არ გინდათ ჩემი სახსოვარი გქონდეთ?

– მინდა, მაგრამ…

– მაგრამ რაო?

– კოლექცია დაირღვევა… ცუდია.

– უარს მარტო მაგიტომ მეუბნებით?

“ოოჰ, სად მისძვრება ეს კაცი! მას უნდა ნამდვილი მიზეზი მათქმევინოს, მაგრამ…”

და უნებურად წამოსცდა:

– არა.

– არა? მართლა? მაშ ნამდვილი მიზეზი მითხარი.

ამირანი უკვე თავთ წაადგა სოფიოს და მობიბინე თვალებს ბურღივით უტრიალებს თვალებსა და გულში.

პატარა დედაკაცი სდუმს და ყოყმანობს.

– მაშ მე თვითონ გეტყვი.

და ნაცოლარს რომ პირი და გული ვერ გაახსნევინა, თვითონაც მიეშველა:

– მაშ მე გეტყვი: იმიტომ ვერა ბედავ მიიღო, რომ ჩემს ნაჩუქარს სპირიდონს ვერ აჩვენებ. ან ამირანი დახსომების ღირსიც არ ყოფილა. აგრეა თუ არა?

– ჰო… აგრეა, აგრე.

– ჰოო? მაშ…

არა, არა! სოფიოს “ჰო” კი არ უნდა ეთქვა, არამედ “არა, არა!”

– არ მესმის. ვერ გავიგე.

არც პატარა დედაკაცს ესმის. თავისი აზრი თვითონაც ვერ გაიგო. აირია, აილეწა და ენა დაება:

– წავიდეთ, თორემ დავიგვიანებთ.

– ეხლავე. მოიცა. მე შენთვის სხვა საჩუქარი მაქვს.

და უჯრიდან ფაიფურის ორი თეთრი დაფა ამოიღო, შავი აბრეშუმის საბელით ოდნავ ერთმანეთზე გადაბმული. წიგნის ყდასავით გადაშალა და აჩვენა.

– ოჰ, რა მშვენიერია! – წამოსცდა სოფიოს.

ორივე დაფაზე ცალ-ცალკე ორი სურათი იყო დახატული საღებავით: სოფიოსი და ამირანისა.

– თან წავიღე და იქ გავაკეთებინე.

მაშ სოფიოს სურათიც თან წაუღია! მაშ… აქ რაღაც ამბავია. ჯერ კარგად არ ესმის სოფიოს, მაგრამ გრძნობს, რომ იმის პატარა გულში რაღაც გადატრიალდა.

რომელიც გინდა, ინებეთ, წაიღე, თუ ორივეს წაიღებ… – “შენ” -ზე გადასვლა მხოლოდ ეხლა მოხვდა პატარა ექიმს ყურშიც და გულშიც.

– მაშ… ორივე წავიღო? – თავის თავს ეკითხება უნებური სტუმარი.

და ყოყმანის შემდეგ ორივე სურათი წიგნივით დაკეცა და იღლიის ქვეშ ამოიდო.

მერმე მოიგონა:

– მართლა, რაღა შავი ძაფით გადააბი ეს სურათები? ან ცალ-ცალკე რად გააკეთებინე?

ამირანი იღიმება და ყოყმანობს:

– იმიტომ, რომ… მაშინ რაღაც სიმბოლიური მნიშვნელობა ჰქონდათ, შავსაც და სურათების დაშორებასაც.

– ეხლა? – ეკითხება სოფიო ჩურჩულით და თითებს მაგიდაზე აცაცუნებს.

– ეხლა? განკურნებული ვარ. გათავდა.

გათავდა? მაშ სოფიომ შავი ძაფი უნდა შესცვალოს და ორივე სურათი უფრო მჭიდროდ გადააბას, არა?

გაიღიმა და ეს აზრი უკვე ენაზე მომდგარი, ძლივსღა დაიმაგრა.

– ერთი საჩუქარი კიდევა მაქვს… სპირიდონისათვის. – ამბობს ამირანი და უჯრიდან მეორე სურათი ამოაქვს. – ფერადებით ტილოზე დახატული და ვიწრო ჩარჩოში ჩასმული.

სოფიომ დახედა და შედრკა.

უდაბნოში შავ ქვაზე შავი დედაბერი, ჭირიანი ძაღლი და თავის ქალა… გაცრეცილი და უფოთლო ხე. ზედ – მიკიოტი, ბაიყუში და ჭოტი. იქვე – მცურავი, ღრიანკალი, ბაბაჭუა ხვითქი, ურჩხული და მიწის მგელი ანუ მგელ-კაცი, ანუ აფთარი, ანუ უზანბარი, ანუ სპირიდონი!

“ჰო, ჰო, სპირიდონი, სპირიდონი!”

– შენ ეგ სურათი აქ… მგონი აქ დასტოვე.

– დამატოვებინეს. ისევ პატრონს სპირიდონს დავუტოვე. სამაგიეროდ, იქ მისი პირი ვიპოვნე და ვიყიდე. როგორ მოგწონს?

– საშინელია, გადააგდე, ან დახიე.

– შენ დაგავიწყდა: სპირიდონს ვალი უნდა დავუბრუნო, როცა დრო მოვა, ნობათივით გავუგზავნი. სხვა ვალიცა მაქვს სპირიდონისა, ბევრი მმართებს მეგობრისა, მაგრამ…

და უცბად პირაქუშულმა ამირანმა უკანასკნელ სიტყვებში იმოდენა ყინული და ლითონი ჩაასხა, რომ სოფიოს ჟრუანტელმა დაუარა.

“ბევრი მმართებს. – გაიფიქრა პატარა დედაკაცმა, – ცოლი, ბავშვი, ბინა და… კიდევ მრავალი”.

ამირანი ისე დაიხარა, რომ თავისი ტუჩები კინაღამ სოფიოს კისერს მიაკერა და შერბილებული ხმით დაუმატა:

– მაგრამ თვითონაც უნდა დამიბრუნოს ვალი.

ორივე მიყუჩდა. სოფიოს რაღაც სუნი ეცა, – მანამდე უგრძნობი, ახალი, დამბანგველი და თავბრუდამსხმელი. მამაკაცის ნაორთქლის იდუმალი ძალა, რომელმაც უმალ დასთენთა და დაარეტიანა.

– წავიდეთ, – წაიბუტბუტა შეშინებულმა სოფიომ და ამირანს მოშორდა, თანაც გაიფიქრა “მის ახლოს დგომაც სახიფათოა”.

ნახევარი საათის შემდეგ ამირანი გამალებით მუშაობდა და დამხმარე სოფიოს უკარნახებდა:

– პეანი მომაწოდე… კოხერი მომეცი… მოსაჭერიც… მაკრატელი მიბოძე.

გაათავეს და გამოვიდნენ. ამირანმა სოფიოს უთხრა:

– ცოტა დასაწერი მაქვს თუ მოგწყინდეს, იმ ოთახში ვიქნები, შემოიხედე.

და გამგის ოთახში შევიდა.

თეთრი ლანდივით დადის გრძელ ტალანში ექიმი ქალი. გულზე კვლავ რაღაც ან ვიღაც აწვება, წეღანდელზე ძლიერი, მძიმე და შეუცნობელი. უნებურად მალიმალ მიადგება ოდნავ გამოღებულ კარს, მაგრამ ოთახში შეხედვისაც კი ეშინიან. უმალვე მოტრიალდება. ისევ დაბორიალებს, ისევ იმ ოთახის კარს აწყდება და კვლავ უპატრონოდ დაყიალებს.

რას აკეთებს ამ ოთახში ამირანი? ნეტა რა მოხდება სოფიოც რომ შევიდეს და ჩამოჯდეს? როგორ გაიგებს ნაქმრევი სოფიოს შესვლას? ნეტა როგორ დაუხვდება? იქნება წეღანდელი ბაასი გააგრძელოს. შესაძლებელია წეღანდელივით მიუახლოვდეს და… ოოჰ, ის სუნი, ის ბანგი, ის სუნთქვა, გამჭრელი და სახიფათო!

“არა, არა! ღმერთმა დამიფაროს! რაც იყო, იყო! წავიდა და აღარ დაბრუნდება”.

და მთვარეულივით დაბარბაცებს თეთრი დედაკაცი პალატით პალატამდე. გამგის კაბინეტიდან მორიგე ოთახამდე და ტალანიდან დიდ კიბემდე.

ერთხელ კიდევ გასცდა სახიფათო ოთახს და მობრუნდა. კარებიდან ამირანი გამოვიდა და წინ გადაეღობა.

– ღამე მშვიდობისა, პატარა დედაკაცო!

სოფიო იღიმება.

– თქვენც გაიგეთ ჩემი ახალი სახელი?

– გავიგე, ყველაფერი გავიგე, ისევ “თქვენობით” მელაპარაკებით? როგორც ჩანს, ჯერ-ჯერობით მეტის ღირსი არა ვყოფილვარ.

სოფიომ წაილუღლუღა:

– ჯერჯერობით… არც საჭიროა, გაიგებენ და…

– გაიგებენ და, ვინ იცის, რას იტყვიან, არა? მაგრამ ცალკე, როდესაც არავის არ ესმის?

– თუ გინდა…

– ძალიან, ძალიან მინდა….

– თუ ძალიან გინდა, ეგრე იყოს.

– წეღან რომ ჩემს ოთახში ვიყავით, რამდენჯერმე გაიმეტე ჩემთვის “შენ”.

– მართლა? ვერ შევნიშნე, მაშ კარგად იყავი.

– ძილი ნებისა, სოფიო. – და უმალვე დაუმატა. – სოფიო… პატარა დედაკაცო.

და ისე აკოცა მთრთოლვარე ხელზე, როგორც მაშინ… შვიდი წლის წინათ, როცა პირველად გაუბედა: თბილი, ძლიერი და ხანგრძლივი კოცნით.

– შენც კარგად იყავი, ჩემო პატარავ. – მსუყე ხმით უთხრა და გრძელი კიბე ნელი ნაბიჯით ჩაიარა.

მაგრამ ვერც იმ ღამეს იყო კარგად პატარა ექიმი. ჩვეულებრივ მორიგე ექიმი ორი საათით მაინც მოატყუებდა ხოლმე თვალს. სოფიომ კი ის ღამე თეთრად გაათენა. ისევ დაკარგული თეთრი ფრინველივით დაბორიალებდა პალატით პალატამდე. გამგის კაბინეტიდან მორიგის ოთახამდე და ერთი ტალანის თავიდან მეორის ბოლომდე.

და როდესაც ქუჩამ გაიღვიძა, როდესაც სამკურნალო აჩუჩუნდა და აფუსფუსდა, პატარა დედაკაცი ხმელ საწოლზე მოიბუზა და თვლემის ნისლში შეცურდა.

VI

– პატარა დედაკაცო, გაიღვიძე! – ესმის სოფიოს მეორე ოთახიდან მამაკაცის ხმა.

თვალები გაახილა და წამოიწია.

“ოჰ, მართლა, ჩემს ლოგინში ვარ”.

– გესმის? გაიღვიძე მეთქი. მართალია, წუხელის მორიგე იყავი, მაგრამ არც მაგდენი ძილი ვარგა.

“ჩაჩანაკი” უკვე კარებში იღიმება.

– სოლომონ, შენა ხარ? ეხლავე ავდგები.

– რა თქმა უნდა, ვერ გამოიძინებდი. წუხელის გულის დიდი შფოთვა გქონდა, არა?

– რის შფოთვა? რის გამო?

– სპირიდონის გუშინდელი ოპერაციების გამო.

– ჰო, მართლა, როგორ არიან ავადმყოფები?

– არა უშავთ-რა. ერთი ეხლა მოკვდა, მეორე კი საღამომდე მოკვდება. იმათ თავი დავანებოთ. ეს მითხარი, შენ როგორა ხარ?

– კარგად, მადლობელი ვარ. აქეთ ნუ იხედები, უნდა ჩავიცვა.

ბარავიძე მოულოდნელად მოვიდა სამკურნალოში.

“ნეტა რამ მოიყვანა? ხომ არაფერი მოხდა?” – ფიქრობს სოფიო და იცვამს.

არა, საამისო არაფერი არ მომხდარა. მხოლოდ ერთი რამ არის უსიამოვნო: სპირიდონის პაციენტები ზედიზედ იხოცებიან. ალბათ ოპერაციის დროს ძალიან ღელავს სპირიდონი.

სოფიომ იცის სპირიდონის ამბავი. უკანასკნელ დროს გულში ამირანთან დატოლება ჩაიდო. დადის და ყველას აჯერებს: ამირანს დავეწიე და კიდევაც გადავაჭარბეო. და ახალ დოსტაქარს ხელსაც უწუნებს, ყურსაც და თვალსაც.

ამირანმა ბრმანაწლავის მოჭრას რვა წუთი მოანდომა. მეორე დღეს სპირიდონმა იგივე ოპერაცია ათ წუთში გაათავა და ავადმყოფი საიქიოს გაისტუმრა.

მეორეჯერაც ამირანს წაჰბაძა და ერთ ბავშვს “ამირანისებური” ტრეპანაცია გაუკეთა.

და ბავშვი ხელში შემოაკვდა.

მესამეს კუჭი მოსჭრა და პერიტონიტი გაუჩინა.

მარცხი ზედიზედ მოჰყვა. ყველა ამჩნევდა შეფიცხებას და ხელის მოდუნებას. თვალებს მოუსვენრად აცეცებს და მიხვრა-მოხვრაშიც უჩვეულო აჩქარება ეტყობა.

– ათიოდე დღეში ხუთი კაცი შემოაკვდა. დღეს ამირანმა სპირიდონის ორი ოპერაცია ხელმეორედ გააკეთა. – სთქვა სოლომონმა და დაღვრემილ სოფიოს მკლავში ხელი გაუყარა. მერმე ჰკითხა:

– ხომ სრული მშვიდობა სუფევს თქვენსა ოჯახსა შინა, პატარა დედაკაცო?

– მეც ვამჩნევ აღელვებას, მაგრამ მიზეზი ვერ გამიგია.

– მშვიდობა გულსა შენსა და ოჯახსა შენსა შინა სათნოება. ამაზე უკეთესი აღარაფერი იქნება, მაგრამ ეს სხვათა შორის იყოს ნათქვამი, ნამდვილად კი აი რა უნდა მეთქვა: ამირანმა ჩვენი სამკურნალოს სახელი ორ თვეში ორი ადლით ასწია, სპირიდონმა კი ოცი ადლით დასწია. მირჩიე, რა ვქნა?

– დაითხოვეთ, ან დოსტაქრობაზე ხელი ააღებინეთ.

– ადვილი სათქმელია, დაითხოვეთ, ხელობის გამოცვლაზე ორჯერ-სამჯერ ჩამოვუგდე სიტყვა. ვურჩიე, თერაპიას დაუბრუნდი მეთქი. საოცრად აღელდა და აყვირდა. განა შენთვის არაფერი უთქვამს?

– არაფერი უკანასკნელ დროს თითქმის აღარ მელაპარაკება.

– მიზეზი?

– ღმერთმანი, არ ვიცი. გულში თითქოს შიში შეეპარა, თითქოს რაღაც ეშმაკი ჩაუჯდა. მოუსვენრად ტოკავს და შეციებული ქათამივით დადის. მარტოობასაც შეეჩვია, დღე და ღამე წერს, წერს და წერს.

– ლაპარაკში არაფერი შეატყეთ?

– საიმისო არაფერი, მხოლოდ ერთი რამ აიჩემა: ამირანს დავეწიე და გავუსწარი კიდეცო.

ამ დროს სპირიდონი შემოვიდა. გამგე ექიმი რომ დაინახა, ოდნავ შეკრთა და აირია.

– ბატონო სპირიდონ, ნუ გიკვირთ, – ამშვიდებს სოლომონი, – დღეს ჩემმა კნეინამ უსადილოდ დამტოვა. გავლანძღე და თქვენთან გამოვიქეცი. იმედია მაჭმევთ რამეს.

სუფრას მიუსხდნენ და ბაასი გააბეს. ჯერ თავიანთი ხელობა გაიხსენეს და თერაპია ქირურგიას შეადარეს.

– თერაპევტები ხალხს ატყუებენ. – ბურტყუნებს სპირიდონი, – სურდოც კი ვერ მოურჩენიათ. რამდენიმე ათას წამალში ქინაქინა, ანტიპირინი, საფაღარათო ზეთი და კიდევ რამდენიმე წამალი უებარია.

სოლომონი არ ედავება, რადგან თვითონაც უფრო ბუნებრივი მეთოდის მომხრეა, ვიდრე ქიმიურისა.

სპირიდონმა თავის ახალ ჯორს მიაგნო. შეჯდა და აღარ ჩამოდის. შინაგანი სეკრეციის თეორიას გაჰყვა და დაასაბუთა:

– აი, მშვენიერი მაგალითი. ამირანი ცვედანი იყო, ეხლა კი… – და უცებ სოფიოს გადაჰხედა და ხმა გაკმინდა.

სოლომონმა სიტყვა მიაშველა:

– მეც დოსტაქრობის მორწმუნე ვარ, მაგრამ უნდა გამოგიტყდე: ძალიან ძნელი და სახიფათო საქმეა.

– ეგ მართალია, – გაუხარდა სპირიდონს, – კარგი დოსტაქარი იშვიათია. ტფილისში მხოლოდ სამნი ვართ.

სოფიოს რაღაცამ გაჰკაწრა.

– ამირანი? – იკითხა სოლომონმა.

– ამირანი! ამირანი! – იფეთქა სპირიდონმა. – საკვირველია, როგორ ახერხებენ ხოლმე არარაობის ამაღლებას! ამირანი ფინაჩია. მე რომ მკითხოთ, ჯერ თითის მოჭრასაც არ მივანდობდი.

“ამდენ ხანში ამირანს ჯერ ერთი ოპერაციაც არ გაურთულდა, არც ვინმე შემოაკვდა, შენ კი…” – გაიფიქრა სოფიომ, მაგრამ ხმა არ ამოიღო. მიუხვდა სოლომონს: გამგე ექიმი სპირიდონის სულიერსა და გონებრივ ძალას სცდიდა.

– ხვალვე დაგიმტკიცებ ამირანის ფინაჩობას. ბრმა ნაწლავის ოპერაციას ამირანი რვა წუთს უნდება, მე კი ხუთ წუთში შევასრულებ.

სოფიოს ელდა ეცა. სოლომონს გადაჰხედა და სათქმელად პირი დააღო, მაგრამ ბარავიძემ თვალით გააჩუმა და სპირიდონს მიუბრუნდა.

– მე დარწმუნებული ვარ, მალე ორ წუთამდესაც დაიყვან.

– ოღონდაც! – გაუხარდა სპირიდონს.

“ღმერთო შეგვიბრალე, – წამოიძახა გულში სოფიომ, – მეც და ამ კაცის კლიენტებიც”.

დარბაისელი სოლომონი თავის თავს ღალატობს და ისე დახტის სალაპარაკო საგანზე როგორც აყბედებული ჯაფარა მარგილებზე: ნეტა რა დღეა დღეს? სპირიდონმა გუშინ რა მიირთვა? საღამო სად გაატარა? სოლომონი გულმავიწყი ადამიანია. მოაგონეთ ბატონო სპირიდონ, ვინ გამოიგონა “914”?

– მგონი კოხმა, არა?

– რა თქმა უნდა. რა თქმა უნდა! – უდასტურებს უკვე აშლილი მასპინძელი.

– პატარა წერილსა ვწერ და იმისთვის დამჭირდა. ისიც დამავიწყდა: მგონი იაპონელმა ერლიხმა დაამტკიცა ბრმა ნაწლავის ზედმეტობა, არა?

– დიაღ, ერლიხმა დაამტკიცა, მაგრამ ერლიხი იაპონელი კი არა ჩინელია, ჩინელი.

– ჰო, მართლა, ჩინელი იყო… დიახ, ჩინელი.

“ღმერთო დიდებულო! – დაფეთდა სპირიდონის ცოლი. – ერთი ჭერის ქვეშ ვცხოვრობთ და აქამდე ვერაფერი შევამჩნიე. იმის ნაწერებშიაც ვერ ჩავიხედე. ნუ თუ?..”

სოლომონი არა სცხრება: რამდენი წლისა იქნება პატარა სოსო?

– შვიდისა. – მიახალა სპირიდონმა.

ეხლა სოსომაც გაიკვირვა:

– ხუთისა ვარ, ხუთისა. – ეკამათება შვილი.

ნეტა რამდენ ხანში ჩავა სოლომონი ბათომში?

– სამ თვეში ადვილად ჩახვალ.

– გმადლობ, გენაცვა, გმადლობ. ბათომში წასვლას ვაპირებ და ამიტომ გკითხე.

მოსამსახურემ შეხვეული რაღაც შემოიტანა და სპირიდონს გადასცა, დოსტაქარმა მთრთოლვარე ხელებით გახსნა და გაოცდა. მერმე ის ნივთი გადააბრუნა და გაიბადრა. ბავშვივით უხარიან სპირიდონს. სურათს ატრიალებს და ბორძიკობს.

– ყოჩაღ, ამირან! მადლობელი ვარ, მეგობარო, მადლობელი!.. გცოდნია ვალის გადახდა. აი, ნახეთ, სოფიო… სოლომონ, რა საუცხოვო სურათია!

და ოდესღაც ამირანის ნათქვამი თვითონაც გაიმეორა:

– გენიალურია, გენიალური!

სოფიო გაფითრდა: ორი კვირა ძლივს იქნება, რაც ამირანი დაჰპირდა: – “თავის დროზე ნობათივით მივართმევო”. რას გულისხმობდა, როცა ამბობდა: თავის დროზეო?.. ნუ თუ ამირანმა მაშინ უკვე შეამჩნია რამე სპირიდონს? მაშ სოფიო ბრმა და ყრუ ყოფილა. მაშ მისი გულისყურიც სხვაგან იყო, თორემ აქამდე როგორ ვერ გაიგო და დაინახა, რომ სპირიდონის თავზე რაღაც უბედურება ტრიალებდა.

– გენიალურია, გენიალური! – ცქმუტავს სპირიდონი, – მადლობელი ვარ, ჩემო ძვირფასო მეგობარო, მადლობელი.

მერმე ჩაციებით ჩააშტერდა იმ სურათს და უარესად აიშალა:

– ერთი ამას დააკვირდი. აი, ამ კუთხეში, ღრუბლებში ქალის თავი მოსჩანს. შენა ხარ, სოფიო, შენა!

გაშინჯეს და დარწმუნდნენ: ღრუბლებიდან დედაკაცის თეთრი პირისახე გამოიყურებოდა და მართლა სოფიოსა ჰგავდა.

სპირიდონმა დიდხანს ვერ მოიშორა სურათი, მერმე კაბინეტში გაიტანა და სწორედ იმ ადგილას ჩამოჰკიდა, სადაც ოდესღაც მისი ნაჩუქარი ასეთივე ნახატი იყო გაკრული.

– გესმის? გაიგე? – ჰკითხა სოლომონმა სოფიოს, სანამ სპირიდონი მეორე ოთახში ჩაქუჩს არაკუნებდა.

– გავიგე, მაგრამ ვაი ამ გაგებას! – უპასუხა სოფიომ და მოწყვეტილი თავი ხელებში ჩაიგდო.

VII

მეორე დღეს სპირიდონ რონველი დასასვენებლად დაითხოვეს.

სპირიდონს არ უნდა დასვენება, პირიქით, ანაზდად იმდენი ძალღონე გაუჩნდა, რომ დღეში თუნდ ორმოც ოპერაციასაც მოერევა. არც დამხმარე სჭირდება, არც ზედამდეგი. რონველს რომ ჰკითხოთ, სწორედ ამირან რიმანიძემ უნდა დაისვენოს, რომელიც ფინაჩივით მუშაობს და კლიენტებს ჰხოცავს.

– მე დამითმე სპირიდონ, – შეეხვეწა სოფიო, – შინ უფრო დიდი საქმე გაქვს, ვიდრე სამკურნალოში. უთვალავი დაკვირვება და დიდი გამოცდილება დაგიგროვდა. დაჯექი და დაწერე.

სპირიდონს ცოლის რჩევა მოეწონა. ჩაჯდა და სწერს. ჯერ დღეში ათ საათს მუშაობდა. შემდეგ თანდათან მოუმატა და ეხლა თვრამეტ საათამდე ავიდა. ისეთი ფაცა-ფუცით სწერს, თითქოს გაუნელებელი ციება სჭირსო. ტანი უცახცახებს, თვალები უღელავს და სისხლი უდუღს.

სოლომონ ბარავიძე ყოველ დღე მოდის, სპირიდონს უთვალთვალებს და სწამლობს. მაგრამ ახალ მეცნიერს წამლობისათვის არა სცალიან.

საცა რიმანიძეა, იქ მეცა ვარ, – დაჟინებით იმეორებს და ჭირის ოფლში იწურება.

რიმანიძემ წიგნი დასწერა, შესახებ შინაგანი სეკრეციისა. დღეს თუ ხვალ უნვერსიტეტში კათედრასაც მისცემენ. თუ ამირანი დოცენტად გამოდგება, სპირიდონს პროფესორობა ეკუთვნის. ამირანის “ნაჯღაბნი” ას გვერდს ძლივს შეიცავს, სპირიდონის კაპიტალური ნაშრომი კი ექვსასზე მეტიც იქნება.

და აფორიაქებული მეცნიერი ხვლიკივით დაძვრება წიგნების გორებში.

ერთხელ ბარავიძემ და სოფიომ დრო იხელთეს და მომავალი შრომის კონსპექტი გადაათვალიერეს.

სპირიდონმა არავის არ აწყენინა. ყველანი ჰყავს მოხსენებული: უძველესი ეგვიპტელები, ინდოელები, ბერძნები, რომაელები, ქართველებიც და არაბებიც. ჰიპოკრატი, აული, კორნელი, ცელსი, ჰალენ, ავიცენა და უთვალავნი სხვანიც. ის ქებით იხსენიებს არაბების სისტემას – ცხელ შანთს დანის ნაცვლად, და ამტკიცებს, რომ ყველა ქვეყნის განთქმული დოსტაქრები ქართველები იყვნენ: როჯერ პირმერი ნამდვილად რაჟდენი იყო. გიუ დე შოლიაკი გივი შილდელია, აბულკაზემ აბულაძის გვარიდან მოდის, აბროაზი იგივე ამბროსია, ხოლო ჯონ გენტერი გადაკეთებული გიორგი გენტერაშვილი უნდა იყოსო. დასკვნაც შესაფერი ჰქონდა: უცხოელები ჩვენ დოსტაქრობას ვერ გვასწავლიან, თვითონვე მოვიდნენ და ისწავლონ ბაჯიაშვილებისა და თურმანიძეებისაგან, რომელნიც უკვე სამოცი საუკუნე იქნება, რაც ამ ხელობას მისდევენო. შემდეგ სპირიდონი აცხადებს, რომ კანის გადაგვა მან გამოიგონა, რომ ეთერისა და ქლოროფორმის ხმარება ზედმეტია, რომ შინაგანი სეკრეციის თეორია კაცობრიობას დაჰღუპავს, ხოლო ამ მოძღვრების მოციქული ამირან რიმანიძე ხალხის მოსისხლე მტერია და ისიც საზღაპრო ამირანივით კლდეებზე მისაბმელი გიჟიაო. დასასრულ სპირიდონი იმუქრებოდა: ჩემი სახით პარაცელზი გაცოცხლდა. განგებამ ხელთ მომცა უკვდავების წამალი, რომელიც ყველას ერგება, გარდა “ჰარამზადა” ამირან რიმანიძისა. პარაცელზმა საქვეყნოდ დასწვა ჰალენისა და ავიცენას ნაბოდვარი. მეც მალე ასევე მოვექცევი რიმანიძის ნაჩხაპნსაო. თუ იმ დრომდე ამირანი კედელზე არ მიაკრეს, თვითონ ამირანს და იმის შხამიან წიგნსაც მე თვითონ დავწვავ უნივერსიტეტის მოედანზეო.

– ცხადია, – სთქვა სოლომონმა, – “მანია გრანდიოზა” ჰქონია, განდიდების კვიატი სჭირვებია.

სოფიომაც იცოდა სპირიდონის სენი, მაგრამ სოლომონის სიტყვები ქვასავით დაეცა. პატარა დედაკაცი დიდ სავარძელში მოიბუზა და ატირდა.

VIII

სოლომონ ბარავიძას დაბადების დღე იყო. დღისით თანამოსამსახურეებმა მიულოცეს, ხოლო საღამოზე ვახშმად ეწვივნენ.

სოფიო ცივ უარზე იდგა, მაგრამ “ჩაჩანაკი” თავისი ფეხით მივიდა. სპირიდონს სათნოების დაБ მიუჩინა და წაიყვანა.

სტუმრები უკვე სუფრაზე ისხდნენ. მხოლოდ ორი ადგილიღა იყო დარჩენილი: სუფრის სათავეში – სოლომონისათვის და ამირანის გვერდით – სოფიოსათვის.

პატარა დედაკაცი შეშფოთდა: რა ჩაუდვია გულში დიასახლისს? რაღა ამირანს მოუსვა გვერდით? ყველამ იცის მათი წარსული. რას იფიქრებენ? რას იტყვიან?

მაგრამ არც ამირანის წყენა უნდა სოფიოს. გვერდით მიუჯდა და მოიბუზა.

ამირანს მეორე მხრიდან ვიღაც დედაკაცი უზის: ტანადი, სრული და ბეჭ-შიშველი.

უცხოელია ის დედაკაცი, ამიტომ –

– მე კარტული არ ვიცი.

და სხვებსაც უცხო ენაზე ალაპარაკებს.

თამამი და ყბედი დედაკაცია. ამირანი უმალვე ხელთ იგდო და აიყოლია. ლამის მამაკაცს ზედ მიეკრას. ზოგჯერ ისე გადმოიხრება თითქოს დოსტაქარს კისერში ან ყურის ძირში ჰკოცნისო.

სოფიო ისევ მობუზულია. თითქმის არაფერს არ სჭამს და უცნობი დედაკაცის ტიტინს უგდებს ყურს, და გულზე თანდთან უცნაური ავი რამ გრძნობა ეხვევა.

“ჯოჯო! – წამოიძახა გუნებაში და ზურგი შეაქცია – მაჯლაჯუნა!”

ვახშამი დუნედ მიდის… პატარა დედაკაცი გუნებაზე არ არის. ვერც სხვებმა აუწიეს და საერთო კილო ვერ იპოვნეს.

კედელზე დიდი წარწერაა გაკრული: “ქართული ვიცით”, მაგრამ ის განცხადება ვერა სჭრის, რადგან ერთი უცხოსი ერიდებათ.

უცნობმა დედაკაცმა ქართველი ქალი დაიხვია ხელზე და სჯიჯგნის: ქართველი ქალი მეტისმეტად მოკრძალებულია, მორცხვია, “კეკელკაა”.

– ესე იგი ნამუსიანია, – უნებურად ჩაურთო სოფიომ.

– არავინ არ იცის, რა არის ნამუსი, – აღრინდა უცნობი.

– ყველამ ვიცით, ზოგის გარდა, – ისევ მოუჭრა პატარა დედაკაცმა.

უცნობმა მოხვედრილი ისარი არ დაიმჩნია და განაგრძო:

– რა თქმა უნდა ნამუსიც კარგი ხილია, მაგრამ ნაჭარბევ მორიდებას…

– ესე იგი ნამუსიანობას, – შეუსწორა ალესილმა სოფიომ.

– თუნდაც აგრე იყოს ნაჭარბევ ნამუსიანობას დიდი ზარალი მოაქვს თქვენთვის, როცა ქართველი ქალი ჩაკეტილში ზის, ამ დროს ასპარეზს სხვები იპყრობენ.

– ესე იგი ქართველ ქმრებს შოულობენ. არა? – ისევ გაჰკაწრა სოფიომ.

– ასპარეზს ყოველ მხრივ იპყრობენ და ქართველებზედაც თხოვდებიან.

– ვაი იმ ქართველებისა და მათი ჩამომავლობის ბრალი!

– ვითომ რატომაო? – ეხლა კი იწყინა უცნობმა. – მე ქართველი ქმარი მყავს, მაგრამ…

– რამდენი შვილი გყავთ? – გააწყვეტინა სოფიომ.

– სამი.

– ქართული იციან?

– არა, არ იციან და არც საჭიროა.

– კმარა. გავათავოთ! ყოველივე ცხადია. ბრალი თქვენი ქმრისა და შვილებისა, თორემ…

უცნობი დედაკაცი გაკაპასდა. დიასახლისი და ამირანი ორივეს ამშვიდებდნენ.

– მე თქვენს სიტყვებს ჩემს ქმარს გადავცემ და პასუხი იმას მიეცით, – მუქარით სთქვა უცნობმა.

– ინებეთ. სამწუხაროდ თუ საბედნიეროდ, თქვენს ქმარს არ ვიცნობ. – მიუგო სოფიომ.

– მართლა? – გაიღიმა უცნობმა. – სწორედ მაგიტომ ბრძანდებით დიდ გულზე. გთხოვთ მიცნობდეთ. მე გახლავართ ცოლი…

და ისეთი დიდი გვარი დაასახელა, რომ სოფიო გაჩუმდა. სუფრაზე უხერხული დუმილი ჩამოვარდა. მერმე ისევ სოფიომ წაილაპარაკა.

– რა თქმა უნდა ჩემისთანა პატარა დედაკაცი უძლურია, მაგრამ მაინც არც ერთ ჩემ სიტყვაზე უარს არ ვიტყვი.

საყვედურით გადაჰხედა მასპინძელს და თვალით მიუთითა კედელზე, სადაც წარწერა იყო გაკრული: “ქართული ვიცით”.

სოლომონმა ხელები გასაავსავა და ხმამაღლა განაცხადა:

– ჩემი ბრალია.

და იმ წუთიდან გაასპიტებული დედაკაცი დამუნჯდა, რადგან სტუმარ-მასპინძლების ლაპარაკასა ერთი სიტყვაც ვეღარ გაიგო. მერმე ყოველივე იგრძნო და წამოდგა. ექიმი ბარავიძე და მისი მეუღლე თხოვნით გაჰყვნენ, მაგრამ გულმოსულმა სტუმარმა მასპინძლები არ შეიწყნარა და კარი მიაჯახუნა.

– ახია ჩვენს მასპინძელზე! – წამოიძახა სოფიომ.

– ახია! – დაუდასტურეს ამირანმა და სხვებმაც.

– ახია ჩემზე, ახი! – მიიღო საყვედური სოლომონმაც და სუფრა გააჩუმა. შემდეგ პატარად დედაკაცის სადღეგრძელო დალია და ამირანს ალავერდი მიაძახა.

ამირანი უცებ გამოცოცხლდა და გაიშალა.

– იახშიოლ! – დაუბრუნა სოლომონს და მძლავრი და სუფთა ხმით დაიწყო მრავალჟამიერი.

ამირანი მღერის, სხვებსაც ამღერებს, თვითონაც იცინის და სტუმრებსაც აცინებს. პატარა დედაკაცი თანდათან აღიღინდა, ამღერდა და აკისკისდა. ამირანის გვერდით შესთბა და გაიშალა, ყველანი გაოცებით შესცქერიან მას. ჯერ არავის ენახა, რომ პატარა ექიმი ასე შეხურებულიყო ღვინით, სიმღერით და სიცილით.

ამირანი მალიმალ გადაიხრება და ნაცოლარს ისეთი ხმით ეჩურჩულება უცხო სიტყვებს ყურის ძირში, თითქოს პატარა დედაკაცს პაწაწინა ფეხქვეშ ხალიჩად ეშლებაო. სოფიოს სცხელა. ყურის ძირი საამური ღიტინით ეწვის და თვითონაც ნელი ცეცხლით ინთება. ის სუნი, მამაკაცის ნაორთქლი, რომელიც ერთხელ შეიყნოსა ამირანის ოთახში, ეხლა ჰბანგავს, არეტიანებს და დროგამოშვებით თვალებს ალულვინებს. პატარა დედაკაცი მაშინდელივით აღარ გაურბის ვნებიან ნაორთქლს. მას ეხლაღა ერგო სარგები, – ისიც ოდნავ შორეული და უცოდველი, ამიტომ ნურვინ ნუ დასძრახავთ სოფიოს: ნურც შენ, ამირან, ნურც შენ, ჩაჩანაკო, ნურც თქვენ, მეგობრებო.
– არ ვიცი, როდის ან როგორ უნდა მოვიხადო შენი ვალი. – ჩასჩურჩულებს მას ამირანი შეცვლილი სახით და ხმით.

– რომელი ვალი? რა ვალი? – უკვირს სოფიოს.

– დაუვიწყარი ვალი მადევს. არ ვიცი, შემინდობ ოდესმე თუ არა?

– არ მესმის, არ მახსოვს.

– არ გახსოვს, რადგან ანგელოზის გული გაქვს. მართლა დაივიწყე ჩემი გაპარვა?

სოფიოს ეს სიტყვა გულში ეჩხვლიტა. სავსე ტუჩები შეიკეცა. შუბლი შეიკრა და მკვახედ ჰკითხა:

– რად მოიგონე ეგ ამბავი?

– არც არასოდეს დამვიწყებია.

ამირანს უპატიებელ და წარუშლელ სირცხვილად მიაჩნია თავისი საქციელი. პატარა და უძალო დედაკაცი მარტოდ მარტო დასტოვა და ქურდივით გაიპარა. ცოლს მხოლოდ რამდენიმე სიტყვა მისწერა – ისიც მშრალი და უგულო.

– არა… მშრალი არ იყო, – ლუღლუღებს თავჩაქინდრული სოფიო.

– სულ ერთია, გავიპარე. მხოლოდ ერთი მაქვს შესანდობარი: ჩემ ჭკუაზე არ ვიყავი.

– ალბათ საჭირო იყო და იმიტომ წახვედი, – ამართლებს ნაქმრევს ნაცოლარიც. – არც წააგე.

– წავაგე, წავაგე! – ცეცხლსავით ისვრის ამირანი. – სენი მოვიშორე და სამაგიეროდ ისეთი ძვირფასი საუნჯე დავკარგე, რომ იმის ბადალს, ქვეყანაც რომ გადავაბრუნო, მაინც ვერ ვიპოვნი.

სოფიო სდუმს და ალანძულ პირისახეს მღელვარე მკერდზე იმალავს.

– ის ხომ მართალია, რომ დაკარგულ განძს ვეღარ დავიბრუნებ? – ეკითხება ამირანი.

– არ ვიცი… არ მესმის. მაგაზე ნურაფერს ნუღარ მეტყვი.

– კეთილი. აგრე იყოს. აღარაფერს არ გეტყვი. ეს მაინც მითხარი. მეპატიება თუ არა ოდესმე ჩემი სამარცხვინო გაქცევა?

– დიდი ხანია გაპატიე, აღარც კი მახსოვს.

– მადლობელი ვარ, ჩემო სოფიო, მადლობელი.

და მაგიდის ქვეშ ისე მაგრად მოუჭირა პაწაწინა ხელს, რომ სოფიომ კინაღამ შეჰკივლა. მოუჭირა და იმ ხელს ხელი აღარ გაუშვა. სოფიომ ორჯერ-სამჯერ გამოსწია ხელი და რაკი ვერ გამოართვა, თვითონაც გაუტვრინდა და გაინაბა.

რაღაც მძლავრი, იდუმალი და უხილავი ძალა გადადის ხელით-ხელში, თითქოს თბილი სისხლი მიჰჟონავს ერთი სხეულიდან მეორეში და ცეცხლით და ვნებით ავსებს ორივეს.

პატარა დედაკაცი აილეწა და ყაყაჩოსავით აწითლდა.

– სპირიდონი როგორ არის? – ჰკითხა უცებ ამირანმა.

სოფიოს თითქოს ძილის დროს ჩაქუჩი დაჰკრესო. ხელი გამოჰგლიგა და ცივად მიუგო:

– გმადლობ… კარგად არის.

სუფრის თავზე ჩურჩული და ფუსფუსი ატყდა:

– მართლა? როდის? – წამოვარდა ბარავიძე.

იქაც სპირიდონი ახსენეს და იმ სახელმა სუფრაზე ტალღასავით ჩაირბინა.

– სპირიდონი?.. რა ამბავია? რა დაემართა? – წამოხტა სოფიოც. – სოლომონ, მითხარი, რა მოხდა? რა დაემართა მეთქი?

– არაფერი, ქალო, საიმისო არაფერი. შენ აქ იყავი… შენ აქ დარჩი. – და დარაჯს შეუტია: – ვინ შეუშვა? რად შეუშვით?

– შეიპარა… გაგვეპარა. – თავს იმართლებს დარაჯი და გარბის.

ბარავიძე ჩანჩალით მირბის. უკან გაფითრებული სოფიო და ამირანი მისდევენ. სამკურნალოს ეზო გადასჭრეს და საცხედრო სარდაფში შევიდნენ.

საცხედრო გაშუქებულია. მაგიდებზე ოთხი უპატრონო და მოუკითხავი ცხედარი ასვენია. ოთხივეს სუდარები ახდილი აქვთ. თეთრ ხალათში გახვეული და შავი ნაჭრით პირახვეული სპირიდონი ცხედარს მისდგომია და მის მუცელს გაფაციცებით სჭრის და ჰღადრავს.

შემოსულნი რომ დაინახა, უმალვე მიაძახა:

– ხელი არ შემიშალოთ! არ შემიშალოთ მეთქი!

და ცხედარს უფრო მეტის გააფთრებით დაეტაკა: ჰნაწლავდა, ჰშიგნავდა და გაიძახოდა:

– აგერ ამას ათ წუთში გაუკეთე “გასტრო ინტეროსტომოზის”… მეორეს ხუთ წუთში ამოვჭერი ბრმა ნაწლავი… ამას რვა წუთში უნდა გავუთავო ღვიძლის ოპერაცია…
– სპირიდონ, რას აკეთებ, შე კაი კაცო? – მთრთოლვარე ხმით ეკითხება სოლომონი და უახლოვდება.

– არ მოხვიდე! ხელი არ შემიშალო მეთქი! ახლავე გავათავებ, ორი წუთიღა დამრჩა, მხოლოდ ორი!

მაგიდის ქვეშ პრიმუსი შიშინებს. ზედ გავარვარებული რკინა ძევს. სპირიდონი უცებ იმ შანთს დასწვდა და ცხედარს გაღადრულ მუცელში დაატაკა. ნაწრთობი რკინის შიშინი მოისმა და საცხედრეს დამწვარი ხორცის სუნი მოედო.

– დაე ჭრილობა ამირანმა შეჰკეროს და სისხლი მოსაჭერით შეაჩეროს. – გაჰკივის შეშლილი დოსტაქარი. – მე კი უფრო არაბული ხერხი მეხერხება: ცხელი შანთი! გახურებული რკინა! მობრძანდით, ბატონო ამირან! მობრძანდით და ისწავლეთ, აი როგორ უნდა… აი, აი, აი…

ამირანმა გულწასული პატარა დედაკაცი მონათლული ბავშივით დაიდო მკლავზე და ბნელ კიბეზე მიიმალა.

IX

ზაფხული მოვიდა. პატარა დედაკაცი დიდი დარდით მოდუნდა და ერთგული შრომით დამჩატდა. დროა სოფიომაც დაისვენოს.

ბინის ძებნით ნუ შეწუხდები პატარა დედაკაცო. სათნოების დაБ მარიამი ბაკურიანში მიდის დასასვენებლად. ერთ ოთახს სოფიოსათვისაც დაიქირავებს, დეპეშით შეატყობინებს და ქვრივი ექიმიც მზამზარეულზე ამოვა.

– დიდი მადლობელი ვარ, დაო მარიამ, დიდი! მაგრამ სოფიოს ბაკურიანი არ მოსწონს. იქაც ბევრი ხალხია, სოფიო კი ყრუ და უდაბურ სოფელს ეძებს.

– მაშ ციხის ჯვარში დავიქირავებ. მყუდრო ადგილია. ბაკურიანიდან ერთი საათის გზა თუ იქნება.

წავიდა და დაუქირავა.

ბნელი ღამეა. გრილა. მოკლე და მჩატე მატარებელი რახუნით, ხვნეშით, კვნესით და ოხვრით მიიკლკნება წაღვერის ხეობაში, მერე მოტრიალდა და ისე მიუხვ-მოუხვია, თითქოს საკუთარ კუდს დასაჭერად დასდევდა.

პატარა დედაკაცი კუთხეში მიკუნჭულა და სდუმს. ნაცემი ბავშვივით მობუზულა თბილ შალში და არავის არ ელაპარაკება. სხვის ბაასსაც არ უგდებს ყურს.

როცა მატარებელი ლიბანში ავიდა, უკვე შუაღამე გადავიდა. მთვარიანი ღამე იყო. ძირს – უძირო ხევი, უფრო დაბლა – აქა-იქ გაფანტული ათიოდე ჭრაქი წაღვერის და ცემისა, გაღმა – ისევ მთები: ტყიანი და უტყეო.

ყველანი ჩამოვიდნენ, ხევის პირს გადასახედს მიადგნენ და აღტაცებული ჟრიამული ასტეხეს.
გარინდული სოფიო კვლავ კუნჭულშია მიკუნჭული.

მატარებელი ისევ წავიდა. ისევ შუა ტეში მიდის. ტყიდან ნესტი, სიგრილე, ღამის ლანდები და უცნაური ჩრდილები შემოდის.

მგზავრები სთვლემენ. მხოლოდ ზოგნი ბურტყუნებენ და მათი ბურტყუნი, ზოგის ხვრინვა, მატარებლის ოხვრა და თვლების რახრახი სოფიოს მიბნედილ ყურებში ველურ ნანად ეწვეთება.

და სოფიოც სთვლემს და დამძიმებულ ბურანში შედის.

– საკოჭავი! სადგური საკოჭავი! – წამოიძახა ვიღაცამ.

პატარა დედაკაცმა ოდნავ აახილა თვალი და შედრკა. არა სჯერა, რომ მის პირდაპირ ბინდ-ბუნდში ამირანი ზის. ზის და სოფიოს უღიმის.

ქვრივმა ორივე თვალო მოიფშვნიტა, დააჭყიტა და თვითონაც გაიღიმა.

“ამირანია, რა თქმა უნდა, ამირანია”.

– ძილი ნებისა, პატარა დედაკაცო!

– ღამე მშვიდობისა, ამირან!

ამირანი დაიხარა, პატარა ხელი ჩაბღუჯა და დაბალი ხმით უთხრა:

– შენ ერთი წუთით მოატყუე თვალი. მეც ვისარგებლე, ადგილი გადმოვინაცვლე.

– საიდან, საით? – პკითხა სოფიომ.

– წაღვერში ამოვედი.

– ჰო, მართლა, იქ ისვენებ, არა?

– დიახ, მაგრამ არ მომეწონა. თავი დავანებე.

– ბაკურიანში გადადიხარ?

– თითქმის. ციხის ჯვარში გადავსახლდი.

– ციხის ჯვარში? – გაიოცა სოფიომ.

– რა იყო, შენც ხომ იქ არ მოდიხარ?

– ჰო… მეც იქ მივდივარ.

საკირველია! მარიამს გუშინწინ წაღვერის სადგურზე შეხვდა ამირანი. ალბათ მისგან გაიგო, რომ სოფიო ციხის ჯვარში მიდიოდა, გაიგო და… ვითომ? მართლა? ვითომ გამოჰყვა?

ამირანმა სიტყვა ბანზე ააგდო:

– ამ ადგილებს ადრე თორი ერქვა. აქ ძლიერი ფეოდალი თორელები ისხდნენ. მერე გუჯარეთი დაარქვეს. ცოტა ქვეით სადგერის ხეობა იწყება.

– ბაკურიანში მალე ავალთ? – ეკითხება სოფიო.

– თორის ხეობას მივადგებით. აქვეა ბაკურიანიც, რომელსაც ნამდვილი ბაკურიანი ჰქვიან. ათიოდე წუთში ავალთ. მართლა, ბოდიში უნდა მოვიხადო: ექვსი თვის თავზე პანაშვიდი გქონია, მე კი ვერ დავესწარი.

პატარა დედაკაცი პასუხს არ აძლევს.

– ბავშვი რა უყავი, სოფიო?

– სპირიდონის დამ წაიყვანა კახეთში.

ამირანი პატარა ხელს თავის ხელებში იდებს, ალერსით უფშვნეტავს და ეუბნება:

– ცივი ხელი გაქვს. არ შეგცივდეს, გენაცვალოს ამირანი.

“გენაცვალოს ამირანი, – თითქოს ძილში იმეორებს პატარა დედაკაცი და თვალებს ჰბლეტავს – “გენაცვალოს ამირანი… გენაცვალოს ამირანი”.

და გულში თვითონაც უმატებს:

“გენაცვალოს სოფიო… გენაცვალოს ამირანი… გენაცვალოს სოფიო”.

– მივედით. – სთქვეს აქეთ-იქიდან და წამოიშალნენ.

“ასე ადრე?” – ნანობს სოფიო და თვითონაც წამოდგება.

სადგური ხუთ წუთში დაცარიელდა. სოფიო და ამირანი სადგურის განიერ აივანზე სხედან, ცხელ ყავას სვამენ და გათენებას ელოდებიან.

უკვე ორი საათია. სათიბები და ტყით დაფენილი გორაკები მთვარის შუქით დავერცხლილა. ისეთი მყუდროება ჩამოწოლილა, რომ პატარა დედაკაცს და ამირანს ერთმანეთის სუნთქვაც კი ესმით.

– გავიაროთ. – სთქვა ამირანმა.

დიდ გზას დაადგნენ და წავიდნენ. ამირანმა მარჯვნივ გაიწია. იქვე გორაკზე ტყე იწყება. სოფიო ყოყმანობს.

– რა იყო, ხომ არ გეშინიან? – ეკითხება ამირანი.

– ტყეში?.. ეხლა?..

– მშვენიერია. ნამდვილი ზღაპარია.

სოფიო უსიტყვოდ მისდეგს. ასი ნაბიჯი გაიარეს და პირდაღებულ ტყეს მიადგნენ. თხელი ტყეა, მაგრამ მაღალი, ხალვათი, დაბურული და ღონიერი. შიგ ბნელი ჩრდილები და მთვარის შუქის სვეტები უცნაურად გადახლართულან.

სოფიო ისევ შესდგა და აყოყმანდა.

– ხომ არ გეშინიან, გენაცვალე? – ესმის ნაქმრევის ჩურჩული.

ეშინიან პატარა დედაკაცს?! ვისი, ტყისა თუ ამირანისა?! და უცებ გადასჭრის:

– შენთან, გენაცვალოს სოფიო? შენთან შიში? არა, არ მეშინიან, წავიდეთ.

ღონიერ მკლავზე ჩამოეკიდა და მტკიცე ხმით უთხრა:

– წავიდეთ.

და ნაქმრევი და ნაცოლარი ხალვათ ტყეს ღამის ლანდებივით შეერივნენ.

მიდიოდნენ და იდუმალი აჩრდილებივით ხან ბნელში იმალებოდნენ, ხან შევერცხლილზე გადიოდნენ.

მერმე ღრმად შევიდნენ და წყვდიადში შთაინთქნენ.

როცა უკანვე გამოვიდნენ, კოხტა გორის უკან უკვე მზე ამოსულიყო. სათიბებიდან და ხევ-ხუვებიდან ღამის ორთქლი იკრიბებოდა. ძროხების ბღავალი, ძაღლების ყეფა და მენახირეთა შეძახილი ტყეს აყრუებდა.

ორივე ხელით ამირანის მკლავზე ჩამოკიდებული პატარა დედაკაცი თავის თავს უცინის.

– რა იყო, პატარა ქალო, რად იცინი? – ეკითხება ნაქმრევი ქმარი.

– მაშ ხელმეორედ უნდა გადავიხადოთ ქორწილი? იხი-ხი! – სავსე გულით ხითხითებს ნაცოლარი ცოლი.

– ოხო-ხო! – ბანს აძლევს ამირანი, – ოღონღაც, ოღონდაც, ნამდვილი ქორწილი ეხლა უნდა გადავიხადოთ, ის კი…

და გაცოცხლებულმა ქმარმა სიტყვა ვეღარ დაასრულა.

პატარა დედაკაცი აღარ იცინის და აღარ იღიმება.

– ჰო, მართლა, ნამდვილი ქორწილი ეხლაღა გვექნება… მხოლოდ ეხლა იწყება ჩვენი სიყვარულიც და ბედნიერებაც… ის კი… რაც აქამდე მოხდა… ავი ლანდი იყო… ავი…

– ავი და ანჩხლი უჟმური იყო. წავიდა და აღარ დაბრუნდება.

– ჰო, აგრეა, აგრე… წავიდა და აღარ დაბრუნდება არასოდეს… არასოდეს აღარ დაბრუნდება.

და პატარა დედაკაცმა ფუნჩულა ხელით დიდი თვალებიდან პაწაწინა ცრემლი მოიწმინდა.

დედა შვილს ჰაერში აბურთავებს, თვითონაც ხტუნავს და შეჰხარის:

– ითამაშე, ტიტიკო! იხტუნავე, ბიჭიკო!

მამა დაირას აბრახუნებს, ორივეს შესცინის, სტოკავს და იძახის:

– ითამაშეთ, ჭირი მე! გაიხარეთ, ჭირი მე!

და მისი ცოლ-შვილიც ჰხარობს: ბიჭიკო ტიტველ ფეხებს პაწია მუთაქებისავით აქანავებს და მაღლიდან ხითხითებს, ცოლი კი ისევ უვლის და იმ ფეხებს უკარნახებს:

– მარცხენა გენაცვალე! მარჯვენა, გენაცვალე!

– ათამაშე, ტიტიკო! ახტუნავე, ბიჭიკო! დიპლიპიტო-დაფტიპიტო! დაპტიპიტო-დიპლიპიტო!!

ბებერი ძაღლი ბუზღუნებს, ბოჩოლა, გაოცებით შესცქერის. ბალღის დიდედა ორად მოხრილა და გოდრებში ბადრიჯანს აწყობს, პაპა თევდორე კი სადღაც ქვეით გააფთრებით სთოხნის და მეხუთეჯერ იძახის:

– კაცო, ოქროპირ, მიშველე ცოტა, თორემ წავიდა მოსავალი.

თუნდა წავიდეს, თუნდ მოვიდეს. რა მოსავალი, რის გასავალი! ოქროპირი ოქროპირობს:

– ითამაშეთ, ჭირი მე! იხტუნავეთ, ჭირი მე!

და უჭირო ზედსიძე, მისი “გენაცვალე” ცოლი და ბუთხუზა შვილიც კიდევ დიდხანს ხტუნაობენ, კისკისებენ და შეჰხარიან ყველასა და ყოველივეს: დათენთილ მზეს, მომავალ ურმებს, უცნობ მავალებს, ნაცნობ მეზობლებს, ბუზღუნა თოლიას, გაოცებულ ბოჩოლას, ერთმანეთს, თავიანთ თავსა და მადლიან ცხოვრებას, რომელიც მუქთი ნობათივით მიდის და მოდის – მხოლოდ მათთვის, მარტო მათთვის – უდარდელად, მაძღრად, ხელგაშლილად, გაუთავებელ ქორწილივით, სადაც ყველაფერი მოაქვთ და არაფერს თხოულობენ გარდა ჭამა-სმისა, ცეკვისა, სიმღერისა და თავაგლეჯილ მოლხენისა.

**

სადღაც რაღაც მოხდა. ეს ამბავი მებაღე თევდორემ მხოლოდ მაშინ გაიგო, როცა სამნი მოვიდნენ და უთხრეს:

– ახლა ეს ბაღიც შენია და ეს სახლიც.

სახლისა და ბაღის პატრონი კი სწორედ მაშინ დაიკარგა, როცა სადღაც რაღაც ხდებოდა.

– აქ როგორ სცხოვრობ! – გაიკვირვეს მოსულებმა და თევდორე ნესტიან ოთახიდან ზემოთ აიყვანეს, თანაც უბრძანეს: იცხოვრე და იმუშავე. რადგან ყველაფერი შენის ოფლით არის შეძენილი, მოიხმარე, შეგერგება!

ქონება დასთვალეს, ჩასწერეს, თევდორე დაარიგეს და წავიდნენ. მერე ისევ მოვიდნენ, ხელახლად დასთვალეს, ჩასწერეს და ისევ წავიდნენ. შემდეგ მათს მოსვლას, დათვლას, ანგარიშსა და ჩაწერას ბოლო აღარ მოეღო.

– ქაა, ავშენდით, ააშენა ღმერთმა ამათი თავი! – ამბობდა ზოგჯერ თევდორეს დედაკაცი მაკრინე.

– ვენაცვალე კოჭებში! – იძახოდა მათი ქალიშვილი, თუთხმეტი წლის პირწითელა ბაბალე, და გულმოდგინედ სცვეთავდა გაქცეულ ბატონის დიდ სარკეს, ხავერდის ავეჯსა და ფუნჩულა ლოგინს.

უკვე მოხრილი თევდორე კი მხოლოდ ღამღამობით ამჩნევდა ცვლილებას, როცა ფეხგახდილი შევიდოდა მოლოკილ ოთახებში, ცოტას დაისვენებდა ჩალის სკამზე და ვახშმის შემდეგ ხმელ ტახტზე დაწვებოდა. რბილი ავეჯი ენანებოდა, კრიალა რკინის საწოლი ეხამუშებოდა. იხმარონ ბატონისეული დედაკაცებმა, თევდორე კი არც ადრე ყოფილა შეჩვეული და არც ახლა გაჰრყვნის დაკოჟრებულ ტანსა და ხელებს.

და რიჟრაჟი რომ მოატანს, მისი ლანდი, როგორც მუდამ, ბაღ-ბოსტანში დასცოცავს და იქაურობას ჰხევს, ჰგლეჯავს, ჰფქვავს და ჰკორტნის. გაშმაგებული ბარი დევის კბილივით კრიალებს და ჭახუნით ახრამუნებს შავ მიწას, გააფთრებული თოხი მშიერ ძაღლივით სვრეპავს ბალახბულახს, წყალი კვლებში გველივით მიიპარება, დანა ტოტებში ნიბლიასავით დაჰხტის.

მაკრინეც საღამომდე იქვე სადმე ირკალება: რგავს, ჰმარგლავს, პკრეფავს, ჰრწყავს, აფხვიერებს, ჰხრავს, ჰკვალავს და მუდამ მიწას ჩაჰკირკიტებს, თითქო რაღაცას არიგებს და ვერ შეუსმენიაო, ან დაკარგულს ეძებს და ვერ უპოვნიაო.

ოცი წელიწადი გასტანა ცოლ-ქმარმა ამ მიწის დარიგებასა და დაკარგულის ძებნაში. ბოლოს იპოვნეს კიდევაც: ნაოფლარი დაუბრუნდათ და მზითევიც თან მოჰყვა. ამიერიდან მოსავალიც უკლებლივ მათი იქნება და აგერ ის ორსართულიანი სახლიც, გედივით რომ ჩამჯდარა ვეება მწვანე ბუდეში.

– ავშენდით, ქაა, ააშენა ღმერთმა ამათი თავი! – იმ დღესაც გაიფიქრა მაკრინემ.

არც თევდორე იწყევლება. გაზაფხული შემწიფდა. ნუშმა, ატამმა და ვაშლმა თეთრი გაიხადეს. ბალი შევარდისფერდა. საცაა ალუბალიც წითელს ჩაიცვამს. სათბურებში ნაადრევი ხენდრო ლალებივით ჰყრია, შუშაკიტრი ვეღარ ითმენს, ყვავილ-კომბოსტო თითქოს აქაფდა, სატაცურმა თითები ამოჰყარა. თევდორე შრომისაგან გაცოფდა. მაკრინე ხელახლად ეძებს დაკარგულს, ბაბალეც დარბის ოჯახში, თითქო ვიღაც უნახავს კეკემალულობას ეთამაშებაო. დრო წამობით ითვლება. საღამოზე პირველი პირი უნდა მოჰკრიფონ და ხვალ ალიონზე ბაზარში გაიტანონ.

სწორედ ამ დროს მოვიდა “ის კაცი” და თან ვიღაც მოიყვანა – მაღალფეხა, შავულვაშა, მოღიმარი, თეთრკბილა, ცხვირკოდალა, თვალეშმაკა, თმაქოჩორა. შუატანი კრაზანას წელს მიუგავდა, და რადგან თეძოებიდან ჩამოვარდნას ჰლამობდა, ჭაბუკი განიერი დოინჯით იმაგრებდა, თანაც ფეხს ხშირად ინაცვლებდა, თითქო რიგ-რიგად ერთს ასვენებდა და მეორეს ჯაფით ჰღლიდაო.

ოოჰ, ნეტავ ის დღე არ გასთენებოდათ თევდორეს და მაკრინესა!

ააჰ, ნეტავ იმ დღეს, ასე რომ გაუცინა იმ ბიჭმა წითელპირა ბაბალესა!

ისევ სადღაც რაღაც მოხდა და თევდორეს ბედუბედობის პირველი ნახევარიც ოციოდე წამში გათავდა: რადგან ბაღ-ბოსტანი სამი სულისათვის დიდი აღმოჩნდა, თევდორეს მონახევრე მოუყვანეს. სად, როგორ, ან ვინ იანგარიშა, ან რაღა ეს ბიჭი მოუყვანეს, ან რატომ თვითონ თევდორეს არ აარჩევინეს – არავინ იცოდა, ან იცოდა, მაგრამ თევდორეს არ უთხრეს. “სადღაც გადასჭრეს, მაშ ასე ყოფილა საჭირო” დააჯერა თავისი თავი და ახალმოსულს გადაჰხედა, როცა “იმ კაცს” რაღაც ქაღალღზე ხელი მოუწერა და მის მიმავალ ზურგს თვალი მოსწყვიტა.

– რა გქვიან, ძმობილო? – ჰკითხა უცნობს.

– დამპატიჟე. – არხეინად უპასუხა ახალმოსულმა.

ბაბალეს კისკისმა ხის ფოთლები შეარხია.

– დაიკარგე აქედან, შე ტუტრუცანავ, შენა!– შეუტია მამამ.

ტუტრუცანა კაბის შრიალით ავარდა კიბეზე. ერთი წამის შემდეგ სარკმელიდან მისი თავი გადმოეყუდა და ახალმოსულს ზევიდან დაერჭო.

ერთი საათის შემდეგ, როცა ოთახი დაულაგეს და ხელცარიელი მონახევრე შეიყვანეს, როცა თევდორე კისერ-გადაჭრილივით ბადრიჯანის მოსარწყავად წავიდა, ხოლო მაკრინე ბოსტნის მეორე კუთხეში ხელახლად მოირკალა, იმ ოთახში ერთხელ კიდევ შეიხედა ბულულა თავმა და ახალმოსულს ჰკითხა:

– მართლა დამპატიჟე გქვიან?

კოდალა-ცხვირმა სკამიდან წამოიწია, კბილების კრიალოსანმა თეთრად გაიელვა და ორი გრძელი ხელი კარებში გახლართულ თავისაკენ წამოვიდა. თავი კარს მოსწყდა და იმავე წამს კედლის უკან ბავშვური ჟივილი გაისმა:

– დამპატიჟე, ხა -ხა-ხა!.. დამპატიჟე, ხი-ხი-ხი!

კიბეზე ჩაირბინა, ბუჩქნარში შესხლტა, ერთხელ კიდევ მოიხედა და სარკმელში გადმოზნექილ აყლაყუდას ერთხელ კიდევ შესძახა:

– დამპატიჟე, ხი-ხი-ხი! – და აპენტილი შავი თმა მწვანე ფოთოლში ჩაიძირა. ორი წამის შემდეგ აყლაყუდამაც იმ ბუჩქნარში შეალაჯა.

**

თევდორემ არ იცის, როგორ მოხდა, რომ ვიღაც ოქროპირი, მეტსახელად “დამპატიჟე”, მზამზარეულს მოუჯდა და წლის სარჩო გაუნახევრა. ამან მთელ წელიწადს იმუშავა, წელი მოიწყვიტა, დედაკაცსაც სიქა გააცალა, ბაბალეც ხომ მუშად ჩაითვლებოდა, ადრე გაზაფხულზე მუშაც დაიქირავა, თესლი შეინახა, ზოგიც იყიდა, ერთი სიტყვით – კალოს ცხენებივით ჯაფა გასწიეს, დადნენ და დაილივნენ, ახლა კი ვიღაც უცნობმა – სწორედ იმან, ვინც ბაღ-ბოსტანი დაულოცა – მეორე უცნობი მოუყვანა და მონახევრედ ჩაუსახლა. არა, სამართალი სად არის! თევდორეს სამ სულსაც ნახევარი და ახალმოსულ მარტო-ხელასაც ნახევარი?!

ეს კიდევ არაფერი. უწინ აქ ხრიოკი მიწა იყო. თევდორე და მაკრინე ოც წელიწადს სჯიჯგნიდნენ და ეჭიდებოდნენ ქვიშნარს და თიხნარს, ოც წელიწადს! მართალია, დაკარგული ბატონი ჯამაგირსა და სარჩოს აძლევდა, მაგრამ ოცი წელიწადი მაინც ოცი წელიწადია, ახლა კი ვიღაც დამპატიჟე მოეთრია, სასწორზე აჰხტა და თევდორეს ოცი წლის ნაშრომი გადასწია.

უკვე იყო “ზემდელაში”, ხელებიც აიქნია, ოდნავ ხმაც აუწია, მაგამ არაფერი გამოვიდა. დიდი ბაღი გქონიაო, ეს იყო თურმე თევდორეს ბრალიცა და ყოველივეს დასაწყისიც.

– გაჩუმდი, თორემ სულაც არ ჩამოგართვან – ურჩიეს აქეთ-იქიდან და თევდორეც გაჩუმდა. “ეს ერთი წლის მოსავალი ვითომ სულაც არ მომსვლია”. – იფიქრა და ბედს შეურიგდა.

დამპატიჟე მეორე დღიდანვე გვერდით ამოუდგა მებაღეს და სული შეუგუბა: რამდენად ფასობს მარწყვი? როგორ გაიყიდება სალადი, ტარხუნა, თვის-ბოლოკი, პრასა, ოხრახუში და ნიახური? ნაღდად იყიდება თუ ნისიად? ნეტა რა მაზანდა დაედება შუშა-კიტრს?

– იმუშავე, ძმობილო. – ეტყვის ზოგჯერ თევდორე.

დამპატიჟე იმუშავებს, რატომ არ იმუშავებს! მაგრამ ბაღ-ბოსტნის საქმისა იმდენივე იცის, რამდენიც თევდორემ ზღვაოსნობისა.

– ჯერ თოხი არ მჭერია ხელში, არც დანა და არც ნიჩაბი. – იკვეხნის ოქროპირი და მისი ნაკეთები ხუთჯერ ნაკლებია განაფუჭებზე. ამიტომ გაფუჭებას ისევ იოლი საქმე ან უქმად დგომა და ხეტიალი სჯობია. თუ მოსარწყავია რამე, თოხზე დაებჯინება და იქამდე შესცქერის ღრუბელს ან წეროს, სანამ წყალი იქაც არ გადავა, რაც მოსარწყავი არ არის. თუ მოსათოხნია, ოციოდეჯერ გაჰკრავს, ამდენჯერვე გამოჰკრავს, მერე თავს ჩაჰქინდრავს და გახევდება. თუ გასამარგლია, ან მოსაკრეფი, ან დასარგავი, ძლივს-ძლივობით დაიღუნება, ასწლოვან ბებერივით აკვნესდება, რამდენჯერმე ხელს მოაცაცუნებს, შემდეგ გაიშოტება, კოდალა ცხვირს ცას მიაბჯენს და აღიღინდება: “ორი ქოთანი ვიყიდე, ვააი! ყურიანი და უყურო, ვაააი!”

სადმე ბუჩქიდან ბაბალეს თავი ამოიწევს და დაიძახებს:

– დამპატიჟე, როგორა ხარ?

– შენი თავიღა მაკლია, გოგოჯან! – ეტყვის და გრძელ ტანს ზლაზვნით მიათრევს იმ ბუჩქისაკენ.

ზოგჯერ თევდორე ჰკითხავს მონახევრეს:

– კაცო, ოქროპირ, რა დაგემართა? გაანძრიე რაღა ეგ ოხერი ხელი!

– წელი მტკივა. – თავს იმართლებს და მორიელივით იკლაკნება, ან ისევ გაიშოტება და ღიღინებს: “ყურიანი და უყურო, ვააი!”

დამპატიჟე გვიან დილით გამოჩნდება ბოსტანში, იქაურობას მოათვალიერებს, ორიოდეჯერ ხელს გააქნევს და სამხარის შემდეგ მონახევრეს ეტყვის:

– მივდივარ.

შეეჩვია თევდორე დამპატიჟეს “მივდივარს”. ზეპირად იცის – საით წავა, როდის დაბრუნდება და რას იტყვის. სადილის დრო რომ მოატანს, მაშინღა გამოჩნდება, ჯოხზე დაებჯინება, ქუდს მოიხდის, ოფლს მოიწმენდავს, ღრმად ამოიოხრებს და მოჰყვება:

– ფიცხელი კამათი გვქონდა. ახლაღა გათავდა კრება… ივანემ სთქვა… პეტრემ უპასუხა… მეც ჩავერიე და საქმე გამოვასწორე, თორემ…

თორემ თევდორე დაიღუპებოდა. იმ ბაღს თურმე სხვებიც ეტანებიან. სამ-ოთხ ნაჭრად უნდათ გაჰყონ, ხოლო სახლში რაღაც კალაკტივი დააარსონ. მაგრამ ნუ შეშინდება თევდორე! სანამ დამპატიჟე ცოცხალია და “ის კაციც” – მისი ბიძაშვილი – “იქა ზის
, ხელსაც ვერავინ ახლებს, ამიტომ –

– არხეინად იცხოვრე და პატიოსნად იმუშავე, ძმაო თევდორე.

თევდორეც პატიოსნად მუშაობს, მაგრამ არხეინად ვერა სცხოვრობს. მუდამ რაღაც ხიფათი დასტრიალებს თავთ. ხან უნდა გაიყონ მისი ბოსტანი. ხან უნდა ჩამოართვან, ზოგჯერ კიდევ ვიღაც უნდა ჩაუსახლონ, ან ისეთი გადასახადი აჰკიდონ, რომ ცოლშვილის დაგირავებაც ვეღარ უშველის.

მაგრამ არხეინად იყოს პატიოსანი მუშაკი: დამპატიჟე იქ არის, ყველას კარგად იცნობს და ყოველი ხვრელის გასავალ-გამოსავალიც იცის. და გამჭრიახი მონახევრე დილით საღამომდე იმ ხვრელებში დაძვრება, ეშმაკურად დაგებულ ქსელებს ჰხევს და შეშინებული მებაღე ყველგან “ჩისტად გამოჰყავს”.

თევდორეც ჩაწერილია სადღაც, მაგრამ არა სცალია სიარულისათვის. ზოგჯერ მაინც გაჰბედავს და კრებაზე ან “იმ კაცთან” წასვლას დააპირებს, მაგრამ დამპატიჟე როგორ აკადრებს!

– ხელი აიღე, რა შენი საქმეა! აქ არა ვარ?! – ან კიდევ –

შენ იმ კაცთან ვერ მიხვალ… არ მიგიღებს… შინ არ არი… არა სცალია.

და მხოლოდ თვითონ დადის, ხიფათს ებრძვის, ლანდებს ჰფანტავს, ახალ ხიფათს იგონებს და ისევ თვითონვე იმარჯვებს. მაგრამ გამარჯვებას ხარჯი სჭირდება. ხარჯი კი ბოსტანმა უნდა გაიღოს. ნობათი ზედიზედ მიდის და რჩეული ხილი და ბოსტნეული კალათებით გააქვთ. ზოგი მუშის ხელით იგზავნება, ზოგიც თვითონ მიაქვს დამპატიჟეს.

მაგრამ მარტო ხილი არა კმარა. “იმ კაცს” ქეიფიც ჰყვარებია, ამიტომ დამპატიჟე ხშირად მამლის ყივილისას ბრუნდება, კარს მუშტებით არახუნებს და ხაფი ხმით გაჰკივის:

– ჰაი ჰუუი!.. ბიძაჩემო, კარი გამიღე!

დამპატიჟემ მოუხშირა: რაღა საჭიროა შუა ქალაქში გასვლა და ხეტიალი! დუქანიც აქვეა, ბაღის გვერდით, გზის გადაღმა, და როცა თევდორეს ხვითქი ჩამოსდის, ხოლო მაკრინე ისევ დაკარგულს ეძებს, იმ დუქნიდან მათი მონახევრის ღრიალი მოისმის: “ყურიანი და უყურო, ვააი!”

დამპატიჟე “იმ კაცისა მეგობარია, “იმ კაცს” სხვა მეგობრებიცა ჰყავს, ამიტომ ცხადია, ისინიც დამპატიჟეს მეგობრები იქნებიან. მეგობრობა კი ხშირი პატიჟით უნდა განმტკიცდეს, თორემ ადვილად მოიშლება და თევდორეს ბაღ-ბოსტანიც სხვის ხელში გადავა. ამიტომ მეგობრები ზოგჯერ დუქანს ასცდებიან და თევდორეს ბაღ-ბოსტანს გიდელ-კალათებით ესტუმრებიან. და მათი მოსვლა უფრო მონღოლთა შემოსევას ჰგავს, ვიდრე სტუმრობას, ხოლო თევდორე და მისი ჯალაბნი უფრო ფარეშებს ჰგვანან, ვიდრე მასპინძლებს. რა თქმა უნდა, დამპატიჟე მასპინძლობს: ბრძანებას ბრძანებაზე იძლევა, შეძახილს შეძახილი მოსდევს. სადმე ჩრდილში სუფრა გაიშლება, იქვე ცეცხლი აინთება, ზედ მწვადი შიშხინებს, იქით ქათმები იკვლება, აქეთ კი ზვავივით მოდის ხორაგი, მწვანილი, ხილი და ღვინო. შემდეგ, როცა შეხურდებიან, ტიკებივით იბერებიან და ხარებივით ჰღრიალებენ: “აბა ქალო ბაბალეო, ვაი, ვაი! ღვინო გვასვი მალ-მალეო, ვაი, ვაი!!”

შავთვალა ბაბალე ახალ-ახალ ხელადებს მოათრევს, თევდორე და მაკრინე კი გაჭყეპილ სტუმრებს კალათებს უვსებენ და თანაც ერთმანეთს სწეწავენ:

– კაცო, როდის გათავდება ეს ამბები?! – შეუტევს თევდორეს დედაკაცი.

– ეშმაკმა იცის მაგათი თავი და შენიცა! – დააჯახებს გამწარებული ქმარი.

– სულ შენი ბრალია, შენი! – ისევ მიახლის დედაკაცი.

და მეოცეჯერ დაიწყება დამნაშავის ძებნა, ბრალის დადება, ურთიერთის გამტყუნება და საკუთარი თავის გამართლება.

– აგაშენა ღმერთმა, კარგად გვაქეიფეთ, – ამბობენ კალათებით დატვირთული სტუმრები, – სამაგიეროდ საქმე გაგიჩარხეთ.

“გაჩარხული საქმე” კი ხელიდან მიდის, ილევა და საცაა სულაც გაჰქრება.

დამპატიჟე დღისით ერიდება მუშაობას, რადგან სიცხეს ვერ იტანს, თორემ ღამის საქმეს თვითონვე ეტანება. ჭირნახულს დარაჯობა სჭირდება. ცოდოა თევდორე. სიცხითა და შრომით დაქანცულს ღამით დასვენება სჭირდება.

– მეც მესმის – ეუბნება დაპატიჟე – კაცი ვარ და ამხანაგი. არხეინად დაიძინე. დღესაც მე დავდგები ყარაულად.

და რამდენჯერაც სადარაჯოდ დადგა დამპატიჟე, სწორედ იმდენჯერვე გაუთენდა თევდორეს ავი დღე: ბოსტანი აფორიაქებულია, ხეხილი დამტვრეულია და ეზოშიც უეჭველად აკლია რამე.

– მაგრად დამძინებია, – თავს იმართლებს დამპატიჟე, – ვერ იქნა, ფრთხილი ძილი ვერ ვისწავლე!

შემოდგომა მოვიდა. ბაღ-ბოსტანი დაცარიელდა. თევდორემ დრო იხელთა: დაჯდა და დასთვალა. ნაღდი, ნარჩენი და ვალი სასწორზე ააგდო. ვალმა გადასძლია.

მაშ დაიღუპა თევდორე? მაშ ეს არის ოცი წლის შრომის დასასრული? რითაც დაიწყო ისევ იმით უნდა გაათავოს? ისევ მოჯამაგირედ უნდა დაუდგეს ვინმეს? გასათხოვარი ქალი მოესწრო, დედაკაცი ტყდება, თვითონაც მოიქანცა და ეხლა ხელახლად უნდა შეუდგეს ლუკმა პურის ძებნასა და თავშესაფარის აშენებას?!

– წადი, კაცო, გაიარე. – ჩაჰკირკიტებს მაკრინე. – შენც კაცი ხარ, ხმა ამოიღე და ხელი გაანძრიე.

რა თქმა უნდა, წავა. ხელსაც გაანძრევს და ხმასაც ამოიღებს. არის თუ არა სამართალი! აგრე ხომ არ არის მართლა ქვეყანა მომართული, რომ ერთმა იმუშავოს და სხვამ იქეიფოს!

თევდორე ნამდვილი მებაღეა – თავისივე ლობიოთი გატენილი ტომარასავით მორცხვი, პირნათელი, ამტანი და პატიოსანი. მაგრამ ეხლა კი წამოსცდა:

– ერთი ბაღლინჯო ძლივს მომაშორეთ და მეორე დამასვით კისერზე? – ეუბნება “იმ კაცს”.

– რაშია საქმე, ამხანაგო? – ცივად ეკითხება ის კაცი.

– საქმე ის არის, რომ… – და ყველაფერი გადმოულაგა.

ბოლოს გამოირკვა, რომ თურმე თვითონ მებაღეს ედებოდა ბრალი: თევდორემ დამპატიჟე დასჩაგრა: ამუშავა, წელი მოსწყვიტა და მოატყუა: ანგარიში სწორედ ვერ გაუსწორა.

– რა ვქნა, ახლა რაღას მედავება ის კაცი! – გაოცდა თევდორე – ორ-სამ დღეში ერთხელ ვასწორებდით ანგარიშსა. მაშინ ხმაც არ ამოუღია და ახლაღა მოაგონდა?

მაგრამ საქმე ეს არ არის. ფულის ანგარიშებს სხვაგან სადმე გაასწორებენ, აქ კი იჯარის საქმე უნდა გადასწყდეს. ვინ აიღებს ბაღ-ბოსტანს იჯარით, თევდორე თუ დამპატიჟე? ვისი ძალა-უფლება გადასძლევს? ვისკენ არის სამართალი?

– ჩემსკენ. – გამოტყვრა საიდანღაც დამპატიჟე. – ჩემსკენ არის სამართალი, – და ჩაქუჩივით ჩაჰკრა, – შენ მდიდარი ხარ, მე კი ღარიბი.

– მე ვარ მდიდარი? მენა? – დაიბნა თევდორე.

– ჰო, შენა, შენა! – და საბუთებიც დაულაგა: აქ ამდენი აქვს გასესხებული, იქ იმდენი აქვს შენახული, სადღაც სახლიც უნდა ჰქონდეს ნაყიდი, მზითევისთვისაც ასი თუმანი მაინც ექნება შენახული და უცნობ ბიძაშვილთანაც ორასი უნდა ჰქონდეს მიბარებული.

– რასა სჩმახავ, რას მიჰქარავ! – ახლა კი გაცხარდა თევდორე.

და დაიწყო უთავბოლო სირბილი, მტკიცება, უარი, ბრალდება, თავის გამართლება. ზამთარი მოდის. ბოსტანი უნდა დაიბაროს, ხეხილი გაისხლას, სასუქი შემზადდეს და ათი სხვა საქმეც გაკეთდეს. თევდორე კი დარბის და დამპატიჟეს ჭორს დასდევს.

– კაცო, დაიჯერეთ რაღა ჩემი სიტყვა! – ეხვეწება ნაცნობსა და უცნობსაც. – ღმერთი, რჯული, არაფერიც არ გამაჩნია…ვალის მეტი არაფერი მაქვს… მოდით, დასთვალეთ ეს ოხერი, და ვინც რამეს მიპოვნის, იმისთვის მიჩუქებია.

მაგრამ არავინ არ არის მშველელი, არც დამთვლელი. დამპატიჟე კი გამალებული დარბის და სთესავს: თევდორე “კულაკია”… პროლეტარს დამპატიჟეს სჩაგრავს… ამუშავა, ტყავი გააძრო და ხელცარიელი გაისტუმრა.

– ყური მიგდე, თევდორე, – ეუბნება ტიმოთე. – მე ვასწავლი, დამიჯერე. აიღე, შე კაცო, და განგებ გაეყარე მაკრინესა.

გაფუჭდა ქვეყანა, გაფუჭდა! არა, ან თავის თავს როგორ აკადრა ტიმოთემ ასეთი დარიგება, ან თევდორეს როგორ გაუბედა!

– განგებ, შე კაცო, განგებ.

იცის თევდორემ, იცის. უნახავს და გაუგია: განგებ გაიყრებიან ხოლმე ორი ნორმის მისაღებად და მაინც ერთად სცხოვრობენ. დღისით ერთმანეთს ერიდებიან, ღამეს კი ერთ ჭერქვეშ ათენებენ. თანაც არავისაც არ ერიდებიან: ქმარი ცოლს მოჯამაგირედ დაუდგება, ან მონახევრედ შეუდგება და ყოველივე ძველებურად წავა: ორ ნორმასაც შეირჩენენ და შვილებსაც მოიმატებენ. მარტო ორი რამ შეიცვლება: ცოლი საკუთრებას გაიჩენს და ისევ ძველ გვარს დაირქმევს.

მაგრამ თევდორე იმას როგორ იკადრებს! ოცი წელიწადი იცხოვროს თავის დედაკაცთან და ახლა გაეყაროს?!

– განგებ, შე კაცო, განგებ მეთქი!
– თუნდაც განგებ. რა საკადრისია! რა სათქმელია!

ტიმოთემ ხელი ჩაიქნია და წავიდა.

ზამთრის პირას შუაკაცი გამოჩნდა. იარა, იყბედა და მოარიგა: ერთ წელიწადსაც მონახევრედ დარჩებიან, მერე კი –

– მერე რაც იქნება, იქნება! – გადასწყვიტა თევდორემ.

ხელი-ხელს მისცეს, დალიეს, ძველი დაივიწყეს და ახლის იმედით ისევ ერთ უღელში შეებნენ.

**

ზამთარია. ხან წვიმა მოდის, ხან თოვლი, ზოგჯერ ცივა და ზოგჯერაც ქარი უბერავს, დამპატიჟეც ამიტომ აღარ მოდის ბაღში. ქალაქის ნაპირას ცხოვრებაც უკადრისია. თევდორე და მაკრინე კი შეჩვეულები არიან. მათთვის სიცხეცა და სიცივეც თანაბარია. და რადგან საზამთრო საქმე ისევ ზამთარში უნდა გაკეთდეს, ხოლო

შრომას ორივენი ისე არიან შეჩვეულნი როგორც დამპატიჟე წელის ტკივილს, ამიტომ მათი ოცდაპირველი ზამთარიც ისე გავიდა, როგორც პირველი წელიწადი: ეძებენ და ვერ უპოვნიათ. სთხრიან და ვერ გადაუთხრიათ. ჰღობავენ და ვერ შემოუღობიათ. კენჭებს ჰკრეფავენ და ვერ აუკრეფიათ. ოფლს იწმენდავენ და ვეღარ მოუწმენდიათ.

დამპატიჟე ათიოდე დღეში ერთხელ გამოჩნდება, როცა ქარი არა ჰქრის, არცა სწვიმს, არცა ცივა და გზაც გამშრალია.

– დამპატიჟე მოხვედი? – უხარიან მარტო ბაბალეს.

– მოვედი, გოგონაჯან, მოვედი. – ეტყვის მონახევრე და საჩუქარს მოუტანს. მერე ბოსტანში ჩავა და ჯოხის ნაცვლად ბარს ან ნიჩაბს ჩაითრევს, მოიკითხავს, მოიკითხავენ. შემდეგ თევდორეს ამოუდგება გვერდით და ხელს გაანძრევს.

– დამპატიჟე, დაიღალე? – ჰკითხავს თევდორე ათიოდე წამის შემდეგ.

– დავიღალე. – გამოტყდება მონახევრეც და კიდევ ათი წამის შემდეგ იმ ბარს ან ნიჩაბს უკანვე მოათრევს.

ხე და ბუჩქი გაძარცულია. ამიტომ ბაბალე ბუჩქებში ვეღარ მირბის და დამპატიჟეც ვეღარ მისდევს. გაძნელდა მათი გამარტოებაც. მაგრამ არა უშავს რა: გაზაფხული მოვა, ბაღი დაიბურება და ბაბალეც შემწიფდება. ჯერ კი ესეც საკმარისია: საჩუქარით გულს მოუგებს, გაკვრით გადაჰკოცნის, ცოტასაც უღიტინებს, ერთ-ორსაც უჩქმეტავს და ღიღინით წავა: “ორი ქოთანი ვიყიდე, ვაი! ყურიანი და უყურო, ვაააი”.

დრო მიდის, გაზაფხული საცაა ზამთარს დაეწევა და დაჰლევს. ბოსტნის მაჯისცემაც მატულობს. სათბურები მინის საბურავებს იხურავენ. კვლები სწორდება და ღერო-ჩინჩხვარისაგან იწმინდება. უქმისათვის დღე მატულობს, მშრომელს კი თითივით მოკლედ ეჩვენება.

– იცი რას გეტყვი? – ეუბნება თევდორე მონახევრეს. – მოდი ეს ბაღი შუაზე გავიყოთ.

– არა, არ მინდა. – ისე უცებ მიახალა დამპატიჟემ, თითქო პასუხი კბილებით ეჭირაო.

– რატომ არ გინდა?

იმიტომ არ უნდა, რომ დამპატიჟე კაცია, ადამიანი! მარტო იმისთვის ხომ არ შეუამხანაგდა თევდორეს, რომ სწორედ ნახევარი მიიღოს მოსავლისა ან ცოტა ნაკლები, თუნდაც ოდნავ მეტი, არა – ადამიანი მინდა მე, ადამიანი და ამხანაგი! – ხშირად ისვრის დეკლარაციას ოქროპირი.

ცალცალკე ცხოვრების დრო წავიდა. ახლა კი ამხანაგობის დრო მოვიდა. ეს კიდევ არაფერი:

– მეტსაც გეტყვი: ისეთი დროც მოვა, რომ ქალაქის ყველა მებაღეები ერთად მოვიყრით თავს, ერთად ვიმუშავებთ და მოსავალსაც თანაბრად გავიყოფთ.

– ნეტა მართლა მოვიდეს ეგ დრო – გაიფიქრა თევდორემ და გაჩუმდა.

მეორე დღეს კვირა იყო. დამპატიჟე ქალაქში ქეიფობდა. ორშაბათს დილითღა დაბრუნდა და შუა ბოსტანში ღობესა და მეზობლებს წააწყდა.

– ეს რა ამბავია ? – გაიკვირვა ოქროპირმა.

უბრალო ამბავია: აღარ უნდა თევდორეს ასეთი ამხანაგობა. მორჩა! გათავდა!

– ჭირში სხვაგანა ხარ და ლხინში ჩემთანა? – მოუბრუნდა თევდორე და ბარის ტარზე დაეყრდნო. – აი ეს პატიოსანი ხალხიც აქ არის და ამათთან გეუბნები: შენ შენთვინა, მეც ჩემთვინა!

– ამაზე მეტი რაღა გინდა, ძმობილო! – ჩაერია ნიკიფორე,– ბაღი გაგისხლა, ბოსტანი დაგიბარა. ყოლიფერი შეგიმზადა და ჩაგაბარა. შენც გაანძრიე ხელი და იცხოვრე.

– ნერგსაც გაძლევს და თესლსაც. – დაუმატა სევასტიმაც.– სახლის ნახევარიც შენია, ბაღისაც და ბოსტნისაც. ეირჩიე, რომელიც გინდოდეს.

დამპატიჟემ ღობეს თვალი გააყოლა და სთქვა:

– ეს ნახევარი სჯობია, მეტიც არის.

– მეც ვიცი, რომ სჯობია. – ჩაილაპარაკა თევდორემ.

– განგებ გადაღობა ეგრე. – განუმარტა ნიკიფორემ. – ამაზე მეტ მოგებას სადღა ნახავ! დაჯექი და იმუშავე.

დამპატიჟემ კოდალა ცხვირი მოიფხანა, მიხედ-მოიხედა და შეყოყმანდა. თევდორეს სამართალს ვეღარ გაუძლო და უცებ მოტყდა:

– თუ თქვენც მიშველით… – წაუბუზღუნა მეზობლებს.

– გიშველით, შე კაცო, რატომ არ გიშველით! – მიუგეს აქეთ-იქიდან. – ხალხნი ვართ, მეზობლობას გაგიწევთ და გაცხოვრებთ.

დაიფანტნენ და საღამოზე ისევ მოვიდნენ. ისევ თევდორესას სვეს, სჭამეს, ორივეს გუშინდელის დავიწყება ურჩიეს, დღევანდელი გაყრა მიულოცეს და ხვალისათვის უკეთესი უსურვეს.

**

– დამპატიჟე, მოდი ერთი დამპატიჟე.

– მიშველე და დაგპატიჟებ.

რატომ არა, უშველიან! და იმის მიწაზე მეზობლების ოფლი იღვრება, თვითონ კი ან უნდილად იზლაზნება, ან მიწაზე გაიშოტება და ღიღინებს: “ორი ქოთანი ვიყიდე, ვააი! ყურიანი და უყურო, ვაააი!!”

– ვაი შენ და შენს თავს! – ბუზღუნებენ მშველელნი და

თვითონაც გაურბიან მკვდარ მიწას, სადაც არც პატრონის ოფლი იღვრება და არც მისი ძარღვი ჰფეთქავს.

მაგრამ თევდორეს გაზრდილი და ნაჭმევი მიწა თავისთავადაც იწველება, ურმებიც თავისთავად იტვირთება ბოსტნეულით და ფულიც თვითონვე მოდის საიდგანღაც. დამპატიჟე კი უპატრონო ინდოურივით დაჰყიალებს და გასუქებულ ბურვაკივით ღრუტუნებს: “საიქიოს ერთად წავალთ, ვააი! ფულიანი და უფულო, ვაააი!”

როცა მუშაობა გათავდება – მუშაობა კი მეტად ადრე თავდება დამპატიჟეს ნახევარში – უდარდელი ოქროპირი თოხს თუ ბარს იქვე მიწაზე დააგდებს, გზას გადასჭრის და გოჭოს დუქანში ჩასახლდება. მისი მეგობრებიც მიწიდან ამოძვრებიან და მათი ღრიალი შუაღამემდის არ აძინებს თევდორეს და მეზობლებსაც, შემდეგ კი ისევ აბრახუნებდა ალაყაფი და ისევ მოისმის დამპატიჟეს ხაფი შეძახილი:

– ჰაი-ჰუუუი! კარი გამიღე, ბიძაშვილო!

და ერთ ღამეს, კვირა ღამეს, “ბიძაშვილი” თევდორე დამპატიჟეს ნაჩუმარ სიმამრად გადაიქცა. იმ ღამეს თვითონ თევდორეც სხვაგან იყო წასული. და როცა შორს დამპატიჟეს “ჰაი-ჰუი” გაისმა, ალაყაფის კარი ჩუმად გაიღო და ქალმაც ჩუმად ჰკითხა:

– დამპატიჟე, შენა ხარ?

– გოგონი! გენაცვალოს დამპატიჟე!

– ტსსს… დედას სძინავს… ხელი გამიშვი!

ბაბალეს ნათქვამს ცხადი აზრი ჰქონდა: დედას სძინავს და არ გააღვიძოო. მაგრამ დამპატიჟემ თავისებურად გაიგო: დედას სძინავს და დრო იხელთეო.

და იხელთა. გოგოს ხელი დაავლო და ოთახის ნაცვლად ბუჩქებში შეიყვანა. დედას კი ისე მაგრად ეძინა, რომ ბაბალეს კრუსუნმაც ვერ გააღვიძა.

**

დამპატიჟეს ღამითაც არხეინად სძინავს. მის ბოსტანში არავინ შედის. სამაგიეროდ თევდორეს ვეღარ მოუხუჭავს თვალები. დროგამოშვებით თვისი ნახელავი მოთელილ-მოკრეფილი დაუხვდება. ამანაც ვერ უშველა ოქროპირს: შუა ზაფხულში მისი ნახევარი დიღმის მინდორს დაემზგავსა, თევდორეს ნახევარში კი ისევ მაისი იდგა. მოკრეფილის ნაცვლად ახალ-ახალი ირგვება, ითესება, დამპატიჟემ კი უკვე მოსცელ-მოჰკრიფა და გაათავა. დადის მას აქეთ ოქროპირი და სთელავს იქაურობას: სხვის ბოსტნებს, თევდორეს ბაღს, დიდ გზასა და დუქნის კარებს.

ერთ დღეს ისევ გაახსენდა ხიფათიც და ნობათებიც.

– უნღა გავუგზავნოთ. – ჩააცივდა თევდორეს.

– არა, არ მოგცემ! – ახირდა თევდორე.

– უნდა გავუგზავნოთ მეთქი, თორემ….

– თორემ ყურებზე ხახვი არ დამაჭრან. – შეუტია თევდორემ.

რაღაცას თუ ვიღაცას გაუმხნევებია ბებერი მებოსტნე. ბოძივით დაერჭო უარზე და ფეხიც აღარ მოინაცვლა.

ვაშლების ქვეშ ბაბალეს ტიტველა ფეხები გასხლტენ და დამპატიჟეს გრძელი ცხვირიც გაიყოლეს. ოქროპირმა წეროსავით წამოიწია, დაბუჟებული ფეხი ნალოსავით აითრია და თვითონაც ხეხილს შეერია.

მესამე დღეს ვიღაც სამნი მოვიდნენ და საიჯარო გადასახადის ნარჩენი მოითხოვეს.

– მე ჩემი წილი შევიტანე. – უპასუხა თევდორემ.

– ჩვენ წილი-მილი არ ვიცით, – სთქვა უფროსმა. – ორივენი პასუხს აგებთ. აბა, ჩქარა!

თევდორემ დამპატიჟეს გადაჰხედა.

– ჩემისთანა ღატაკს ფული ვინ მისცა! – წაიბურტყუნა დამპატიჟემ და გაბრუნდა. მოსულებმა თევდორეს ერთი დღე-ღამის ვადა მისცეს და თანაც გააფრთხილეს:

– ეს მამული გაყოფილი არ არის. ასე სწერია ჩვენს დავთრებში. ხვალვე აშალეთ ეს ღობე, თორემ ორ მამულად ჩავსწერთ და ორჯერ მეტსაც შემოგაწერთ. თუ არ აგიშლიათ, დიდ ჯარიმას დაგადებთ. – დააშინეს თევდორე აგენტებმა და წავიდნენ.

ორი საათის შემდეგ თევდორემ გოჭოს დუქანთან გაიარა. დამპატიჟე და მრისხანე აგენტები პატარა აივანზე ისხდნენ და მგელდარეულ ძროხებივით ბღაოდნენ: “ორი ქოთანი ვიყიდე, ვააი! ყურიანი და უყურო, ვაააი!”

თევდორე საღამოჟამს დაბრუნდა. ღობე აღარსად იყო. დამპატიჟე მთვრალი ჯარით მიჰსეოდა და ერთ საათში აეშალნა.

– ეს რა ამბავია? – ისევე გაოცდა თევდორეც, როგორც გაზაფხულზე დამპატიჟე, როცა გაყოფილი ბოსტანი დაუხვედრეს.

– ის ამბავია, – გაბუვდა ოქროპირი, – რომ მამულის გაყოფა აკრძალულია. ისეთ ჯარიმას დაგვადებენ, რომ ეს ბაღიც ვერ გადაიხდის, თუნდაც გაჰყიდო.

თევდორეს ხელი თავისთავად მისწვდა სქელ მარგილს, მაგრამ გაბუებული დამპატიჟე დროზე გადაიქცა სირაქლემად, ხუთიოდე ნახტომით მიაღწია ღობეს და ისე გადაევლო ზედ, თითქოს ორჩოფეხებზე იდგაო.

– დედას გიტირებ, დედასა! – თოფივით მიაჭექა თევდორემ და ძველი მეზობლებიც კი გააოცა: მაშ, უხმო თევდორესაც სცოდნია გაჯავრება?! მაშ ჩუმს მებოსტნესაც შესძლებია მოთმინების გადასვლა?!

– მაგრე, გენაცვალე, თევდორევ, მაგრე! – გადმოსძახა ტიმოთემ.

თევდორემ მზის ჩასვლამდე აღადგინა ღობე.

**

მაგრე! მაგრე! მაგრამ ისევ ტიმოთე მოვიდა შუაკაცად: დამპატიჟეს ვერ აჯობებს თევდორე. ვინ იცის, რამდენი ჰყავს ნათესავიც და ძმაბიჭიც. “იმ კაცს” ხომ ყველაფერი შეუძლიან, ამიტომ “დაანებე თავი, ნუ ერჩი, თორემ შენვე წააგებ”.

აღარ ერჩის თევდორე, მოვიდეს და იცხოვროს ოღონდ გადასახადის ნახევარი დაუბრუნოს, იმის მაგივრად რომ შეიტანა, და ბაღის გაერთიანებაზედაც ხელი აიღოს.

დამპატიჟე დუქნიდან ისევ ბაღში გადმოსახლდა, მაგრამ არც ვალი დაუბრუნა თევდორეს და არც საზღვრის მოშლაზე აიღო ხელი. პირდაპირ ვეღარაფერს უბედავს და ისევ იქიდან უვლის და უჩხიკინებს, სადაც თევდორეს არც ხმა მიუწვდება და არც ხელი. დღე იშვიათად გაივლის, რომ თევდორეს ან შუა კაცი არ ეწვიოს, ან აგენტი არ მოადგეს, ან “იმ კაცის” – მუქარა არ დაუხვდეს. მაგრამ მებოსტნე წერაქვივით უდრეკია: ძალით თუ მოსტეხავენ, თორემ ნებით ვეღარ დაიყოლებენ.

– მორჩა! გათავდა!

არა, არც მორჩა და არც გათავდა. მხოლოდ ეხლაღა იწყება.

იმ დღეს დამპატიჟე არსად სჩანდა. მაკრინემ ბაბალეც სადღაც გაისტუმრა და თვითონ თევდორეს მოუჯდა. ჯერ დიდხანს უარა, ოხვრითა და წუწუნით შეამზადა.

– სთქვი, დედაკაცო, რა გინდა ჩემგან! – შეუტია თევდორემ.

რა უნდა და ის უნდა, რომ საქვეყნოდ თავი მოგეჭრა, შე საწყალო. მთელმა ქვეყანამ გაიგო და რაღა შენ ვერ გაიგე?

– სთქვი მეთქი, დედაკაცო!

გეტყვის, ეხლავე გეტყვის. აქამდე როგორ ვერ შეამჩნიე, რომ ის ოხერ-ტიელი, დამპატიჟეა თუ ვიღაც მუდრეგი, ბაბალეს გადაეკიდა!?

– სთქვი და გაათავე, დედაკაცო!

რაღა სთქვას, რაღა გითხრას! ბაბალეს და დამპატიჟეს ყველაფერი გაუთავებიათ.

– რაო?. რა სთქვი?

ისა სთქვა, რაცა სთქვა: ბაბალეს და დამპატიჟეს ყველაფერი გაუთავებიათ. ბაბალე დამძიმებულა.

– ჰააა?. ბაბალე? ბაბალე? – და უცებ მოსხლტა. – სად არის?.. სად დამემალა? სად დამემალა მეთქი? – მთელ სახლს შემოურბინა, ყველგან შეიხედა, თანაც უძახოდა: – ბაბალე გოგო ბაბალე!.. სად იმალები, სად დამემალები?

მაკრინეც ფამფალით დასდევდა და ბურტყუნებდა:

– ქაა, გაიგონე, აქ არ არის მეთქი… სხვაგან წავიდა, სხვაგან დაიმალა.

ეხლა დამპატიჟეს დაეძებს თევდორე, ხელში მსხვილ კეტს ატრიალებს, თანაც დორბლსა ჰყრის და გაჰკივის:

– დედას გიტირებ, დედასა!

როდის უტირებს დედას, არავინ იცის.

ჯერჯერობით კი მთვრალივით დაბორიალებს და ვეღარც ბარს ეკარება, ვეღარც თოხს იღებს ხელში. ბაბალე აჩრდილივით შემოსხლტა და ქვემო სართულში დაიმალა. თევდორემ თვალი მოჰკრა, მაგრამ იმდენი ბრაზიც აღარ ეყო, რომ დაეტუქსნა, თუნდაც ერთხელ დაეყვირნა. მხოლოდ მაკრინეს მიუგდო, ისიც გაკვრით და შორიდან:

– დედაკაცო, დაგიდგეს ეგ თვალები, რომ ვერაფერი დაინახე!

ჯავრის ნაშრეტი ძაღლზე ამოიყარა, თოლია კუდის ქნევით გაეხახუნა, მაგრამ თევდორემ ისე მძლავრად წაჰკრა ფერდში ფეხი, რომ თოლია წკავილით გაიქცა, შორიახლოს ჩაცუცქდა, აკვნესდა და ცრემლიანი თვალებით პატრონს შეეკითხა და უსაყვედურა. თევდორეს თვითონაც აუჩუყდა გული და შორიდან დაუყვავა. თოლია წკმუტუნითა და ფოფხვით წამოვიდა, პატრონს ხელები მოულოკა და თითქო მიზეზი გამოჰკითხა.

– ეჰ, თოლიავ, ნეტავი შენა! – წაიბურტყუნა თევდორემ. – რომ იცოდე რა ამბები ხდება ამ ქვეყანაზე…

არც თვითონ იცის, თოლიას საიდანღა ეცოდინება! მაინც საჭიროა გაგება. დამპატიჟე გაიძვერა კაცია, “იმ კაცის” კუდია. ეხლაც ალბათ “ზემადელაში”-ში ტრიალებს და თევდორეს მახეს უგებს: ღობეს ააშლევინებს და შარშანდელივით გააკოტრებს. თევდორეც წავა და ხმას ამოიღებს, ხელს გაანძრევს. მიდის მებოსტნე და ბოღმით ივსება. სხვანაირ გუნებაზე დადგა დღეს. ტუჩები ეკუმება, მუშტები ეკუმშება, თოფის წამალით იტენება. ყუმბარასავით უნდა გასკდეს თევდორე, იქ უნდა დაიჭექოს, იქ, “იმ კაცთან”, დამპატიჟეს ნათესავთან! აჰ, ნეტა დამპატიჟეც შეხვდებოდეს ახლომახლოს! დედას უტირებს, დედასა!

გზა ძლივს გაიკვლია და “ის კაცი” მოითხოვა. რა საქმე აქვს? ეს თევდორემ იცის. პირისპირ უნდა დაუდგეს და ყოველივე უთხრას.

– აქ აღარ არის, ამხანაგო, შენც საჩივლელად ხომ არ მოხვედი?

საჩივლელად მოვიდა, თევდორეც საჩივლელად მოვიდა.

– მაშ გამომძიებელთან წადი და ყველაფერი უამბე.

მაშ “ის კაცი” დაჭერილია! ჰაი აშენდეს ქვეყნის სამართალი! ყაჩაღს ურმით დასდევს, მაგრამ ბოლოს მაინც მიეწევა. წავიდა დამპატიჟეს საქმეც! ეგდოს თავის ნახევარში. ოღონდ ღობეს ნუღარ აუშლის თევდორეს, თორემ… თუმცა… დამპატიჟე სულაც აღარ მოვა. დაფთხა, იმალება, თევდორე კიდევ მოიცდის ერთ კვირას და მერე იმ ნახევარსაც დაიბრუნებს. გამომძიებელი კი… ჯანდაბას “იმ კაცის” თავი! ხომ დაიღუპა, მეტი რაღა უნდა თევდორეს! მუშა კაცს სახლში საქმე ეღუპებოდეს და თვითონ კი გამძიებელთან დაეხეტებოდეს?! არ წავა თევდორე, როგორც გადასჭრა, სწორედ ისე მოიქცევა.

და როცა ბოსტანს მიუახლოვდა, შორს ღობეს სირაქლემა გადაევლო.

მეორე დღეს ალაყაფში სამი კაცი შემოვიდა. დამპატიჟეც ფრთხილად მოჰყვა, მოშორებით შესდგა, დოქის ყურებივით დოინჯი შემოიყარა და კოდალა ცხვირი თევდორეს დაუმიზნა.

– აი, ძმაო თევდორევ, – დაიწყო ერთმა, მებოსტნეს მკლავი მკლავში გაუყარა და ხეხილისკენ წაიყვანა. ორნიც გაჰყვნენ. დამპატიჟემ კი სახლის უკან მაკრინეს მოჰკრა თვალი და მისკენ გატრიალდა. ესენი აქ ჩურჩულებდნენ, ქვეით კი თევდორე გაჰკიოდა.

მერე, როცა ოთხივენი წავიდნენ, თევდორე მაკრინეს წინ გახევდა, ჯერ დიდხანს უმზერდა, თითქო ვერა სცნობსო, შემდეგ გაოცებით დაეკითხა.

– გაიგე, დედაკაცო? გაიგე, რა მოხდა?

გაიგო, როგორ არ გაიგო! ის პირშავიც აქ არ იყო! მაკრინეს მოუჯდა და ყველაფერი უამბო.

– ეჰ, ვინ იცის, იქნება სჯობდეს კიდევაც. – თითქო თავისთვის ჩაილაპარაკა დედაკაცმა.

როგორ თუ სჯობდეს! რასა ჰბოდავ, დედაკაცო! შენც ხომ მოსყიდული არა ხარ! შენ ესა სთქვი, როგორ მოხდა, რომ ეს ბაღი დამპატიჟეს მისცეს იჯარით და თევდორეს კი არაფერი შეატყობინეს? გესმის რამე ამ საქმისა? არც თევდორეს ესმის. ვერაფერი გაუგია. ან დაბერდა, ან დაბრმავდა. თევდორემ თავის სიცოცხლე აქ გასტეხა, აი ამ მიწაში ჩაჰღვარა მთელი ძალღონე, ამ ბაღ-ბოსტანს შეაბერდა, აქვე აპირებდა სიკვდილსაც და ახლა ხელახლად უნდა დაიწყოს ყველაფერი?

– არა, შენ ეს მითხარი, სამართალი სად არის? დედაკაცო, სთქვი თუ იცი, სად არის მეთქი სამართალი?!

არც მაკრინეს ესმის ამ ქვეყნისა. არც სამართალი უნახავს ოდესმე. მაგრამ ქალურ ალღოთი, მეშვიდე თუ მეცხრე გრძნობით ჰხედავს თუ ესმის, რომ სამართალი მუდამ სტყუის საქმესთან.

– გაიგე, კაცო, გაიგე! – ცხვირ-პირში ჩაჰკირკიტებს კოჟრიანი ხელით, – გაიგე მეთქი, რომ საქმე სამართალი კი არ არის, საქმე საქმეა, საქმეა მეთქი!

სიტყვებს ეძებს, მაგრამ ვეღარ პოულობს და მისი აზრი უძალოდ ფართხალებს სამ-ოთხნაირად დატრიალებულ ერთ სიტყვაშია:

– საქმე საქმეა მეთქი, საქმე! გაიგე, კაცო?

გაიგო, რატომაც არ გაიგო! მაგრამ მაინც ვერ გაიგო: რად ჩაუსახლეს დამპატიჟე, რომელსაც ბაღის საქმისა ფრჩხილის ოდენაც არ ესმის? ვინ არის ეს კაცი? საიდან მოვიდა? ვინ მოიყვანა, ან რაღა თევდორეს მოუყვანეს? რითი სჭრის ეს ადამიანი – ცოდნით? შრომით? პატიოსნებით? თუ ნათესაობით, ღვინითა და ძმაბიჭობით? “ის კაცი” ხომ გაება.

– მაშ როგორღა მოახერხა დამპატიჟემ ბაღის დაჩემება?

ვერ იქნა და ვერ გაიგო. ვერც გაიგებს.

“დედაკაცი კი გველია და ჭკუაც გველისა აქვს. შეუჩნდება, შეეპარება, სულსა და სისხლში ჩაეღვრება. ჯერ ბუზის ოდენას უკბენს, მერე მოჰყვება და იმ ნაკბენით მამაკაცს თავის აზრითა და ნებით გაავსებს”. მაკრინეც ასეთია. ჯერ ერთი წვეთი შეაპარა:

– კაცო, სად უნდა წახვიდე, სად?!

მართლაც და, აბა სად უნდა წავიდეს თევდორე? ახალ ბაღს არავინ მისცემს. ყველა კრუხივით აზის და თოფით უვლის აჩემებულს.

– მოჯამაგირედ წავალ. – ჰკვნესის მამაკაცი.

– კაცო, თუ მოჯამაგირედ წახვალ, ისევ შეჩვეული ჭირი არა სჯობია შეუჩვეველ ლხინსა?

“სიმართლე რომ ითქვას, მართალს ამბობს დედაკაცი: მადლიანი ბაღი, მშვენიერი სახლი, შეჩვეული მეზობლები და პატრონიც უდარდელი. იაროს და იქეიფოს დამპატიჟემ, თევდორე კი არხეინად იმუშავებს და ხეირიან ჯამაგირსაც აიღებს, არც ზარალი, არც დარდი, არც მაზანდა, არც იჯარა, არც ათასი გადასახადი”.

– ერთი “იმ კაცთან” მიმიყვანა როგორმე და დანარჩენი მე ვიცი. – იმუქრება თევდორე.

– გეუბნები, ვერ მიხვალ მეთქი, და თუ მიხვედი, შენი სიტყვა ვერ გასჭრის. შენ იმ ახლისთვისაც უცხო ხარ, ისინი კი ნათესავები და ძმა-ბიჭები არიან.

ნათესავები და ძმა-ბიჭები, – აი საქმეც ეს ყოფილა! “იმ

კაცს” თევდორე ვერ აჰყვება, ნობათებით ვერ გაავსებს და თვეში ერთხელაც ვერ აქეიფებს. ესეც რომ მოახერხოს, ვერც გაუძმობილდება და ვერც დაუნათესავდება. მაშ ცხადია ყოველივე! მორჩენილია! გათავებულია!

– ახლა ამ გოგოზედაც იფიქრე. ესეც გაუბედურდება და ჩვენც თავი მოგვეჭრება. ამიტომ…

“ჰოი, გველო! მცურავო! ქვემძრომო! აღარაფერი დაგრჩენია: არც ნამუსი, არც თავის პატივი და აღარც პირის წყალი! მაშ ანგარიშის მეტი აღარაფერია ამ ქვეყნად, რაღა! ჯერ ბაღის ნახევარი წაართვა, მერე ქალი შეუცდინა, შემდეგ მთელი ბაღი ჩამოართვა და ეხლა ზედსიძედაც მიიღოს? არა! არასოდეს! არასგზით!”

– ნამუსს შევინახავთ, კაცო, ნამუსსა!

“ქალი გველია მეთქი, გველი! შემოგიჩნდება, შემოგეპარება… თუმცა… ეჰ, ვინ რას გაიგებს დედაკაცისას! ზოგჯერ უცაბედად სიმართლესაც იტყვის ხოლმე… აი, ახლაც რომ სთქვა მაკრინემ ბაბალესაც უბედურებას ავაცდენთ და ჩვენც ნამუსს შევინახავთო: კიდევ რა სთქვა? ჰო, მართლა: დამპატიჟე რომ დაოჯახდება, დადინჯდებაო. გარდა ამისა, ლუკმა გავარდეს, ჯამში ჩავარდესო. ეს ბაღი ხომ წაგვივიდა ხელიდან. ბარემ ისევ ჩვენი ქალისა და იმის შვილის კერძი გახდესო”.

– არა, მართალი სთქვი, არ ემჯობინება? – ისევ ეკითხება მაკრინე.

რა ვქნა, რას ჩააცივდა ეს დედაკაცი მეშაბათესავით?! ახირებული ქალაქის აგენტივით: ახლავე მომეცი პასუხიო. ზოგი ხომ დღეს ილაპარაკა, ზოგიც ხვალისთვის გადასდოს.

– სთქვი, არ ემჯობინება მეთქი?

– გეყოფა, დედაკაცო, დამაძინე!

“გველია მეთქი დედაკაცი, გველი! დაიჟინებს, შეუჩნდება და…”

და უთუოდ თავისას გაიტანს.

**

ჯერ-ჯერობით ორი წელიწადიც გავიდა.

აი ეხლაც, – ეხლა და თითქმის ყოველ დღესაც – ბაბალე შვილს ჰაერში აბურთავებს, თვითონაც ხტუნავს და შესძახის:

– ითამაშე, ტიტიკო! იხტუნავე ბიჭიკო!

დამპატიჟე დაირას აბრახუნებს, თვითონაც სტოკავს და გაიძახის:

– ითამაშეთ, ჭირი მე! გაიხარეთ, ჭირი მე!

ბიჭიკო ფუნჩულა ფეხებს მუთაქებსავით ისვრის და მადიანად ხითხითებს, ბაბალე კი ამ ფეხებს შეჰხარის და უკარნახებს:

– მარცხენა, მარჯვენა! მარცხენა და მარჯვენა! მარჯვენა და მარცხენა!

– ახტუნავე, ბიჭიკო! ათამაშე, ტიტიკო! დიპლიპიტო-დაფტიპიტო! დაფტიპიტო-დიპლიპიტო!

ბებერი თოლია ძილში იღრინება – ალბათ ავ სიზმრებს ეომება. ბოჩოლა გაოცებულია. კატა გულში იცინის. მაკრინე კი ისევ დაკარგულს ეძებს და ვერ უპოვნია. თევდორეც მიწას ებრძვის და ვერ მოჰრევია. დამპატიჟეს ბაღ-ბოსტანი თავქვე მიდის, ვერანდება, მოსავალიც ნახევრდება.

– ოქროპირ, მიშველე, კაცო! – წამოიხრიალებს დროგამოშვებით უკვე მოდრეკილი მებაღე.

მაგრამ დამპატიჟეს არა სცალია, არასოდეს არა სცალია: არც დილით, არც შუადღეს, არც საღამოზე, არც ზამთარში და არც გაზაფხულზე.

– საქმე მაქვს, მელოდებიან.

სირაქლემას ფეხებს ალაყაფში გაალაჯებს, და გოჭოს დუქნიდან მალე ბღავილის ტალღა წამოვა: “ორი ქოთანი ვიყიდე, ვააი! ყურიანი და უყურო, ვაააი!!”

– ვაი შენ და ღვთის რისხვა! – წაიბურტყუნებს თევდორე და ელოდება: როდის მოაშორებენ კისრიდან ამ ბაღლინჯოს? როდის გააჩუმებენ დამპატიჟეს? როდის გაჰყრიან თევდორეს და ზედსიძეს?

ელოდება და თანაც ფიქრობს: “ოთხფეხს ტკიპი შეუჩნდება, ფუტკარს წინწკალი ჩაუჯდება, ხეს ხავსი და ფითრი მოეკიდება, კლდესაც კი ფათალო ჩაექსოვება და ასე სცხოვრობენ სხვისი წვენით. ნეტა ადამიანიც ასე ხომ არ არის მოწყობილი?”

ფიქრობს თევდორე და დღემდისაც ვერ გადაუჭრია.


1928 წ.